Dijital nezaket...
Bu kavramı eminin pek çoğunuz daha önce duymuşsunuzdur. Yaşadığımız bu iletişim çağında sosyal varlıklar olarak bizler de hemen her gün çevrimiçi platformlarda bulunuyor, Facebook, Instagram gibi sosyal olarak adlandırılan mecraları kullanıyor Twitter’da atılan yüzlerce tweete şahit oluyoruz.
Gerçek hayatta kişilerarası iletişimin belirleyici unsurları olan saygı, nezaket ve görgü kurallarının sanal dünyada aşıldığını ki çoğu zaman dikkate dahi alınmadığını söylemek mümkün. Bu durum günlük hayatta olduğu gibi çevrim içi dünyada da saygı ve nezaket kurallarının hakim olması gerekliliğini ortaya koyuyor.
Peki dijital nezaket nedir? Çevrim içi ortamlarda görgü kuralları nelerdir? Bu soruların yanıtlarına geçmeden önce sanırım nezaket kavramına değinmekte fayda var.
Sözlük anlamı itibariyle nezaket; başkalarına karşı saygılı ve incelikle davranma, kaba davranmama, ince ve nazik olma şeklinde tanımlanır. Toplumsal yaşamın her alanında ve bireysel ilişkilerin sağlıklı bir şekilde yürütülmesinde nezaket kuralları önemli bir yer tutar. İnsanlarla yüksek sesle konuşmamak, konuşurken gözlerine bakmak, aşağılayıcı veya onur kırıcı davranışlardan kaçınmak, başkalarının haklarına saygı duymak ilk akla gelen nezaket kuralları olarak sıralanabilir.
Dijital nezaket ise çevrim içi platformlarda gerçekleştirdiğimiz tüm faaliyetlerimizde diğer insanların kimliğine ve inandığı değerlere saygı duymak, fikirlerini önemsemek, küçümsemeden, ötekileştirmeden veya aşağılamadan herkese eşit bir şekilde yaklaşabilmektir.
Elbette kendimize yakın bir görüş, bir düşünce bizi kendisine daha yakınlaştıracaktır ama bu durum diğer görüş veya düşüncelerin yanlış olduğunu ya da dikkate alınmaması gerektiği anlamına gelmemeli ki kabalık ve anlayışsızlık olarak değerlendirilecek bu tutum aynı zamanda bencillik de olacaktır.
30’dan fazla ülkede 58 binin üzerinde kişinin katılımıyla gerçekleştirilen araştırma sonuçlarına göre nezaket konusunda en başarılı ülkeler listesinin ilk sıralarında Hollanda, İngiltere, ABD, Singapur ve Tayvan yer alıyor.
Araştırma kapsamında insanlara dijital mecralarda ne kadar zaman geçirdiklerini ve bu geçirdikleri zaman diliminde nezaket kurallarına ne kadar bağlı kaldıkları ve ayrıca siber zorbalığa maruz kalıp kalmadıkları soruldu. Tüm dünyada yaşanan pandemi süreci nedeniyle insanların dijital ortamlarda daha fazla vakit geçirdiğini göz önünde bulundurduğumuzda araştırmanın daha önemli hale geldiğini söyleyebiliriz. Çünkü dijital mecralara ayrılan zamanın artması sanal dünyada yaşanan sorunlarla ilgili daha fazla veri elde edilmesi demek.
Dijital nezaket alanında en çok ilerleme kaydeden 5. ülkeyiz.
Karşılaşılan risklerin türüne ve yaşanma sıklığına göre puanlamanın yapıldığı araştırmada ülkemiz 2020 yılında 25 ülke arasında 16. durumdayken, 2021 yılında ise 32 ülke içinde 17. sırada yer aldı.
Puan yükseldikçe nezaketin azaldığı araştırma sonuçlarına göre Türkiye; Kolombiya, Şili, Peru ve Vietnam’ın ardından en çok gelişme gösteren beşinci ülke konumunda.
İlk bakışta fazla bir gelişim yaşanmamış gibi görünse de araştırmaya göre dijital ortamlarda tehdit, zorbalık ya da kabalık sayılan fillerin yüzde 73’ten 68 seviyesine düştüğü belirlenmiş. Dijital nezaket alanında en çok ilerleme kaydeden 5. ülke konumundaki Türkiye’de araştırmaya katılan insanların %68’i, dijital mecralarda kendilerini rahatsız eden olaylarla karşılaştıklarını ve bu olayların en başında trollemenin geldiğini belirtmiş. Trollemenin ardından ise cinsel içerikli paylaşımlar kullanıcıları en çok rahatsız eden bir diğer konu olmuş.
Ülkemizde insanlar dijital dünyayı yeni bir kimlik inşasının en uygun ortamı olarak konumlandırıyor. Bu da dijital mecralarda insanların daha kontrolsüz davranabilmelerine ve yanlış olarak nitelenecek hareket tarzlarını benimsemelerine neden oluyor.
Bu durum tahammülsüzlük, eleştiriye kapalı olma, empati yoksunluğu, farklı fikirlere kapalılıkla birleştiğinde bambaşka boyutlara ulaşabiliyor. Dolayısıyla dijital mecralardaki kimliklerimizin gerçek hayattaki kimliklerimizden ayrı olmadığından hareketle başta sosyal medya olmak üzere tüm dijital ortamların insanların kendisini sanal olarak ifade etmesinin bir biçimi veya bir yolu olduğunun bilincinde olunması gerek.
Peki dijital dünyada hangi davranışlar kaba veya nezaketsiz olarak değerlendirilir?
Bu soruya verilecek yanıtın içerisine toplumsal yaşamda da kaba ve nezaketsizlik olarak tanımlanan birçok tutum ve davranış girebilir. İnsanların etnik kökenlerine, siyasi düşüncelerine, fiziksel görünümlerine veya dini inançlarına dair yapılan saygısız yorumlar en başta gelen nezaketten uzak davranışlar.
Zorbalığa dönüşen kötü ve saldırgan tavırlar, çatışmayı teşvik eden kışkırtıcı paylaşımlar, izinleri olmadığı halde insanlarla iletişime geçmek, kişinin itibarını zedeleyici yayın veya yorum yapmak, sahte bilgilerle dolu aldatıcı veya dolandırıcılığa yönelik mesajlar dijital dünyada en sık karşılaşılan nezaketsiz ve kaba davranışlar olarak sıralanabilir.
Sosyal yaşamımızda geçerli olan nezaket kurallarının çevrimiçi yaşam ve iletişim alışkanlıklarımıza da yansıması adına bu tür saygı ve nezaketten uzak davranışlardan kaçınmalı, farklı düşüncelere eşit mesafede ve saygıyla yaklaşmalı, kaba, zorba ve saldırgan tutumları yetkili mercilere bildirmekten sakınmamalıyız. Yayınladığımız mesaj veya yaptığımız yorumlarda insanların itibarını zedeleyecek, onları rencide edici veya küçük düşürücü söylemlerde bulunmamaya dikkat etmeliyiz. Ancak bu şekilde sağlıklı bir sosyal iletişimden söz etmemiz mümkün olur.
İnsanların birbirleriyle en fazla etkileşim halinde olduğu alanlar olan sosyal medya mecralarında insanlar, sadece kendi yayınlarıyla yer almıyor, diğer insanların yayınları veya paylaşımlarına da katılabiliyor, yorum yapabiliyor. Bu durum diğer mecralara göre sosyal medyada çok daha fazla tartışma yaşanmasına ya da tehdit, zorbalık, saldırı gibi durumlarla karşılaşılmasına olanak sağlıyor. Bu da farklı çatışma ve kutuplaşmaları, nezaket dışı davranışları ve saygının göz ardı edildiği söylem veya eylemleri beraberinde getiriyor. Dolayısıyla yapılan paylaşımlar insanların ilişkilerini biçimlendirmede kritik öneme sahip.
Fakat yaşanan dijital nezaketsizliğin sadece sosyal medya ile sınırlı olmadığını ancak daha çok ulaşılabilir, erişilebilir olması nedeniyle sosyal mecraların çok daha göz önünde olduğunu belirtmek gerek.
Dijitalleşmenin büyük bir hızla yaşandığı günümüzde insanlar dijital mesafelerini oluşturarak temel dijital nezaket kurallarına riayet etmeli ve bu konuda son derece bilinçli bir şekilde hareket etmeli.
Bu ihtiyaçların insanlara benimsetilmesi ve kuralların okul sıralarında çok küçük yaşlarda eğitimle kişiye kazandırılacağı da bir gerçek. Maalesef eğitim alanında yaşanan eksikliler gelecekte hem bireysel hem de toplumsal anlamda büyük sorunların yaşanmasına neden olabiliyor. Bu bağlamda sadece gerçek yaşamda değil dijital mecralarda da nezaket kurallarına riayet edilmesi, saygı ve empatinin yerleşik hale gelmesi hem bireysel ilişkilerin düzenlenmesi hem de sağlıklı bir toplum inşası açısından eğitimin önemini bir kez daha ortaya koyuyor.