Bu içerikte Edebi Fikir, Academia ve Beyaz Tarih kaynak olarak kullanıldı.
Kaderine terk edilmiş bu 400 yıllık tarihî çeşme bir zamanlar hac yolculuğunun, askerî seferlerin, doğuya giden kervanların yola çıkmadan önceki buluşma noktasıydı. Ayrılık Çeşmesi, Osmanlı döneminde yüzyıllar boyunca bu yerini korudu. Birçok ayrılığa şahit olan çeşme, toplum tarafından hüznün, gurbetin, özlemin sembolü haline geldi.
Aylar belki de yıllarca süren yolculuklarda uğurlama merasimlerinin yapıldığı Haydarpaşa Çayırı’ndaki bu törenler, Ayrılık Çeşmesi'nin önünde yapılırdı. Söğütlü Çeşme ya da Ahmed Ağa Çeşmesi adıyla da bilinmekteydi. Çeşmeyi yaptıran kişi Kapı Ağası Gazanfer Ağa’ydı. Tam inşa tarihi bilinmese de 1590-1600 yılları arasında olduğu tahmin edilmekte.
İkinci restore, Dürriye Sultan'ın ölümü üzerine, babası şehzade Mehmed Ziyaeddin Efendi tarafından yapıldı. Ayrılık Çeşmesi’nin bulunduğu Haydarpaşa Çayırı surre alaylarının, sefere çıkan orduların, kervanların uğurlandığı ve ayrılıklara sahne olan bir yerdi. Osmanlı dinî geleneği olan surre alayları toplanıp saraydan buraya doğru yola çıkardı.
Üsküdar’dan Haydarpaşa Çayırı’na geçip konaklıyorlardı. Burada hacı adayları ve hacca gidenlerin eşi dostu akrabası bu çeşmenin etrafında toplanıp vedalaşırlardı. Medine ve Mekke’ye doğru yolculuk başlardı. Doğuya yapılacak seferlerde de toplanma ve uğurlanma noktası, Ayrılık Çeşmesi'ydi. Anadolu'daki vilayetlere tayin edilen paşalar da buradan uğurlanırdı.
Tarihî çeşmenin kaderi maalesef günümüzde de değişmedi. Zamanla bakımsızlık ve ilgisizlik nedeniyle kısmi olarak toprak altında kaldı ve arka tarafındaki namazgâh da insanların tahribine maruz kaldı. Bir dönem de üzerine bir ev inşa edildi. Marmaray çalışmalarında da şantiye içinde kaldı. 2010’da Kadıköy Belediyesi onarma çalışması yaptı.
Arkadaki namazgâh kısmında arkeolojik kazı yapılarak taş duvar kalıntıları ve çeşmenin toprak altında kalan üç yalağı ortaya çıkarıldı. Kadıköy Belediyesi’nin bu duyarlı çalışmasıyla ortaya çıkarılan çeşme ve namazgâh, aradan geçen kısacık süre de yine ihmal edildi. Demiryolu hattı, yollar ve köprü arasında kalan yerde bir tel örgünün ardında şimdilerde.
Çeşmeyi anlatan bir ibare ya da adını yazan bir levha bulunmamakla birlikte yazıları bozulacak şekilde boyanmıştı. 1741 ve 1922 tarihli eski yazılar ve iki kitabe artık hiçbir anlam ifade etmeyecek halde.
Hacı adayları, sefere çıkan ordular, Doğu’ya hareket eden kervanların İstanbul’daki son namazlarını kıldıkları namazgâh inşaat ve beton kalıntıları, yabani otlar ve kendiliğinden çıkan fidanlarla iyiden iyiye kaybolmaya yüz tutmuş durumda.
400 yıllık tarihe sahip Ayrılık Çeşmesi’nin günümüzde sadece bir durak isminden ibaret olarak bilinmesi, tarihî eserlerin önemsenmemesinin canlı örneklerinden. Ayrılık Çeşmesi dinî, askerî, ekonomik ve şahsi seyahatlerin ve büyük özlemlerin başlangıç noktası olarak gereken öneme bir türlü sahip olamadı.
Sadece Ayrılık Çeşmesi değil ihmal edilen tüm tarihî miraslarımızın hak ettiği değere kavuşması temennisiyle yazımızı noktalayalım...
Zaten hangi tarihi ögeye sahip çıktık ki.