Osmanlı'dan Günümüze Unutulan Bir Meslek: Kar ve Buz Satıcılığı

01.03.2017 - 18:45

Esnaflık müessesesi en eski devirlerden günümüze kadar varlığını korumuş ticari bir uğraştır. Osmanlı devrinde günümüzdeki esnaflık müesseselerinin yanı sıra bir de kar ve buz satıcılığı mevcuttu. Peki bu karcı esnafı neyin nesiydi?

Şüphesiz bunu duyan herkesin aklına gelen ilk soru şudur: ''insanlar kar ve buza neden para ödesin ki?''

Aslında günümüzden bakılınca bu sorunun cevabını tahmin etmek bir hayli zordur. Fakat buzdolabı gibi bir cihazın olmadığı eski tarihin o sıcak yaz günlerini hayal edersek bu sorunun cevabı kolaylıkla açığa çıkacaktır. Kar ve buz yaz aylarında içecekleri soğutmak, yiyecekleri dondurmak ve serin tutmak amacıyla kullanılıyordu. Ve gündelik hayatın vazgeçilmez alışveriş ürünlerinden birisiydi.

Kar ve buzun temin edilmesi işini yürüten meslek erbapları ortaya çıktı.

Karcı esnafı adıyla anılan bu meslek erbapları yalnızca kar ve buzun teminini üstlenmiyor, aynı zamanda kış boyunca temin ettikleri bu malzemelerin satışını da yürütüyorlardı.

İhtiyaç olunan kar ve buzların büyük kısmı Uludağ'dan temin ediliyordu.

Buradan toplanan karlar gemilere yüklenerek İstanbul'a ulaştırılıyordu. Böylece toplanan kar ve buzlar, sarayda sıcak yaz günlerinde tüketilecek içecekler ve sair yiyecekler için kullanılıyordu.

Karcı esnafının ise daha geleneksel yöntemleri vardı.

İstanbul ve çevresindeki karcı esnafının kullandığı kar kuyuları mevcuttu. Kış boyu temin edilen tonlarca kar ve buz, karcı esnafı tarafından bu kuyularda muhafaza edilirdi. Toprağın altındaki sıcaklık korunduğundan bu karlar erimiyordu. Aynı zamanda karlar samanla kaplanarak güneşten iyice korunuyordu.

19. yüzyılın sonlarına kadar karcı esnafı toplumun ihtiyaçlarına tek başına cevap verdi.

1800'lerin sonlarına doğru ise karcı esnafını hiç de mutlu etmeyecek bir gelişme yaşandı. İstinye Buz Fabrikası kuruldu. Onu peşi sıra başka vilayetlerde açılan fabrikalar takip etti. Buz fabrikaları yaz-kış demeden kolaylıkla ve çok büyük miktarlarda kar ve buz üretimi yapıyorlardı. Karcı esnafının buz fabrikalarıyla rekabet etmesi mümkün değildi.

Karcı esnafından Bâb-ı Âli ve Şehremanetine birçok şikayet gelmekteydi.

Örneğin bu belgede, İstinye Buz Fabrikası'nın Feriköy, Fener ve benzeri başka yerlerde fabrika ve mağaza açması, karcı esnafı tarafından rahatsızlıkla karşılanmış ve Şura-yı Devlet'e şikayet edilmiştir. Karcı esnafına verilen cevapta ise İstinye Buz Fabrikası'nın antlaşma gereği İstanbul'da buz fabrikaları inşa etmek ve mağazalar açmak hakkı bulunduğu belirtilmiştir.

''Dersaadet [İstanbul] ve bilad-ı selasede [Eyüp, Üsküdar, Galata] ve kal'a-i Sultan ile Biga Kazası dahilinde buz fabrikaları inşa ve işbu hudut dahilinde iktiza eden mahallerde buz mağazaları tesis ve küşad [açılması] hukuk-ı imtiyaziye iktizasının olduğu gibi...''

Karcı esnafı ile buz fabrikaları arasındaki problemler yıllarca devam etti.

Buz fabrikaları halk tarafından, geleneksel yönteme nazaran daha hijyenik ve maddi olarak da daha uygun bulunuyordu. Buna rağmen karcı esnafı fabrikalar karşısında eriyip yok olmadılar. Maddi kazançları bir hayli düşerek ve sayıları azalarak da olsa mesleği devam ettirdiler. 20. yüzyılla birlikte buzdolabının icat edilmesiyle hem karcı esnafı hem de buz fabrikaları yavaş yavaş tarih sahnesinden çekilir oldu.