Osmanlı'da Burçlar Bugün Bildiğimizden Çok Daha Farklıydı, Peki Müneccimbaşı Ne Yapıyordu?

14.07.2021 - 08:15

14.07.2021 - 10:36

Osmanlı'da burçların anlamı bugün bildiğimizden epey farklıydı. Peki müneccimbaşının görevi neydi?

Bugün burçlar ve astroloji insanların çoğunluğu için hayli mühim.

Bu tarihin neredeyse her döneminde benzerdi, tarihte biraz geriye gidip Osmanlı Devleti'ne baktığımızda da bunu görüyoruz. Bir yandan astronominin de gelişmesi için astroloji büyük yere sahipti, müneccimbaşılık ise bugünün kavramlarıyla anlaşılması hayli zor bir mevkiydi.

Gelin, kısa bir tarih dersi yapalım.

Osmanlı arşivine baktığımız zaman ilk müneccimbaşı, II. Bayezid döneminde Seydi İbrahim b. Seyyid.

Sonrasında da düzenli olarak müneccimbaşılık makamı korundu. 37 müneccimbaşı Osmanlı'da 1500'lerden imparatorluk yıkılana kadar görev yaptı. Bu düzenli görevin temel amacı her yıl hicri aylara göre yeni bir takvim hazırlamak üzerineydi, takvimler de gökyüzü olaylarını içeriyordu ve padişaha sunuluyordu.

Müneccimbaşının tarihsel açıdan tartışmalı bir özelliği daha vardı.

Devletin önemli işlerinin, örneğin sefere çıkılması ya da bir yatırım yapılmasının astroloji haritasının söylediği uygun zamanlara denk getirilmesini müneccimbaşı sağlıyordu.

Tahminleri doğru çıktığında müneccimbaşlarına verilecek bahşişlerin sınırı yoktu.

Tahminleri doğru çıkmayan müneccimbaşı ise ağır cezalarla karşılaşırdı. Bir örneği Takiyüddin, bu içerikte anlatmıştık. 👇

'Meleklerin Bacaklarına Bakıyor' Fetvasıyla Rasathanesi Yıkılan, İcatlarıyla Batı'ya Örnek Olan Astronom: Takiyüddin

Müneccimbaşı astrolojinin yanında gelecek tahminleri de yapan, bir anlamda kahinler gibi çalışıyordu. Burçlarla da ilgileniyorlardı tabii.

Hazırlanan takvimlerde burçların özel bir yeri olurdu ancak şunu not etmek gerekiyor, Osmanlı'da burçlar bugünün kavrayışından biraz farklıydı. Osmanlı astronomisinin o dönemin bilgisinden ve inanç sisteminden beslenen bazı varsayımları vardı.

Osmanlı'da da kabul edilen astrolojiye göre evren belli bölümlere ayırılmıştı.

Gökyüzünde burçların bulunduğu ayrı bir bölüm vardı. Burçlar bölümünde, ayın durakları olduğu ve bir ay boyunca ay 28 duraktan geçtiği için her durakta insanların hayatını farklı biçimlerde etkilediğine inanılırdı. Tabii evrenin diğer bölümlerinde yer alan tüm gezegenler insanları etkiliyordu, özellikle yıldızlar bizim için hayati değere sahip şeyler söylüyordu.

Bu varsayımlar çerçevesinde oluşan burçların farklı karakterleri, daha doğrusu cinsiyetleri vardı.

Örneğin su ve toprak burçları dişi karakterdeyken hava ve ateş burçları erkek karakterdeydi.

Su burçları: Akrep, yengeç, balık
Toprak burçları: Başak, boğa, oğlak
Hava burçları: Kova, ikizler, terazi
Ateş burçları: Aslan, yay, koç

Burçların Osmanlıca isimlerini duyunca bazılarını hatırlayacaksınız.

Koç Burcu: Hamel / Burc-ı Hamel / Burc-ı bere / Bere-i felek
Boğa Burcu: Sevr / Burc-ı gâv / Burc-ı süreyyâ
İkizler Burcu: Cevzâ / Burc-ı Cevzâ / Burc-ı dü-peyker / Tev’eman / Zûcesedeyn
Yengeç Burcu: Seretân / Burc-ı Seretâna / Burc-ı herçeng / Burc-ı hilal
Aslan Burcu: Esed / Burc-ı Esed / Burc-ı şîr
Başak Burcu: Sünbüle / Burc-ı Sünbül / Burc-ı hûşe / Hûşe-i çarh / Hûşe-i sipihr / Azra
Terazi Burcu: Mizân / Burc-ı mîzânı

Akrep Burcu, akrep yahut kejdüm olarak adlandırılıyordu. Bugünle aynı neredeyse.

Yay Burcu: Kavs / Burc-ı Kavs / Burc-ı keman / Hân-ı keman
Oğlak Burcu: Cedî / Burc-ı Cedy / Burc-ı buzgâle
Kova Burcu: Delv / Burc-ı Delv / Delv-i sipihr / Sâkibü’l-mâ
Balık Burcu: Hût / Burc-ı Hût / Burc-ı mâhî / Hût-ı felek / Kevkebetü’s-semekeyn

Kaynaklar: 1, 2