Önceki yazıda da söylediğim gibi, ünlü şair ve düşün insanı Dante, tam da Orta Çağ’ın karanlığında sahne alır.
Dante, dünya döndükçe okunacak eseri İlahi Komedya’da Cehennem, Araf ve Cennet’i ziyaret ederken, bir anlamda çağının da tanığı olacaktır.
Dante’ye bu ziyaretinde Vergilius (M.Ö. 70- 19) ve çocukluğunda sadece iki kez gördüğü platonik aşkı Beatrice eşlik edeceklerdir.
İlahi Komedya’yı okurken, Dante’nin kendisinden bin iki yüz yıl kadar önce yaşamış olan Vergilius’u ve daha pek çok filozofu çok iyi okuduğunu, bir anlamda onların ayak izlerini takip ettiğini fark ediyoruz.
Vergilius, Augustus’un hüküm sürdüğü dönemde yetişen öteki düşünürler Horatius, Ovidius, Tibulius, Propertius gibi son derece verimli bir düşün insanı. Kitaplarının İtalya okullarında uzun yıllar eğitimde kaldığı da malumumuz.
Cehenneme yaptığı yolculukta, Dante’nin kendisine mihmandar olarak Vergilius’u gelişi güzel seçmediği anlaşılıyor.
Üç, birçok ezoterik organizasyon için çok önemli bir rakam. Üçgen de ona keza.
Dante, yazdığı giriş bölümüyle birlikte İlahi Komedya’yı mükemmeliyetin, bir başka deyişle tanrının sembolü olan yüze tamamlıyor.
Cehennem, Araf ve Cennet’e seyahat ederken, Dante’nin iyilerle ve kötülerle karşılaştığına tanıklık ediyoruz. Bunlar hem kişiler hem de kurumlar.
Dante neden iyilerin Cennet’te kötülerin Cehennem’de bulunduğunu, ezoterizmin kullandığı söylenceler çerçevesinde anlatıyor.
Ünlü düşünürün, bu yolculuktan muradının bir arayış, başka şekilde ifade edilecek olursa “miraç” olduğu anlaşılıyor.
İlahi Komedya’yla, Dante’nin bir anlamda kendi içine doğru seyahate çıktığını söyleyebiliriz.
***
Dante gibi içine yolculuğa çıkan bir başka düşünür olan ileride sözünü çokça edeceğimiz İbn-i Arabî’yi de burada hatırlamamız gerekiyor.
İbn-i Arabî Dante’den çok önce manevi miracını gerçekleştirmiş, bunu kaleme almış, yazdıklarıyla kendisinden sonra gelecek ezoterizm meraklısı kuşakları beslemişti.
Dante’nin İbn-i Arabî’den etkilendiğini Türkiye’de söyleyen ilk isim, Hilmi Ziya Üken’dir.
Hilmi Ziya Ülken bu düşüncesini, her ikisi de son derece iyi birer araştırmacı olan Palacios ve Ozanam’ın görüşleriyle destekliyor.
Miguel Palacios bu düşünceye, Dante’nin İlahi Komedya’sıyla İbn-i Arabî’nin Fütühat-ı Mekkiye’sini karşılaştırarak varıyor.
Antoine- Frederic Ozanam’a göreyse, Dante’yi bu yolculukta besleyen daha çok doğunun kaynakları.
Ozanam yaptığı çalışmalarda, Dante’nin ünlü eseri İlahi Komedya’yı birçok İslam mutasavvıfı ve filozofunun Latince’ye çevrilmiş eserlerinden yararlanarak yazdığını tartışmasız biçimde ortaya koyuyor.
Ünlü şair eserini yazarken, Zerdüştiliğin temel direklerinden biri olan önceki bölümlerde sözünü ettiğimiz Arda Viraf’ın miraç serüveninden de yararlanıyor.
Arda Viraf’ın serüveninin Büyük İskender’in yaşadığı döneme rastladığı hatırlandığında, Dante’den bin altı yüz küsur yıl önceye tarihlendiği anlaşılacaktır.
Hazreti Muhammed’in miracıyla büyük benzerlikler taşıyan ve “Ardavirafname” adıyla Türkçeye çevrilen eserin alt başlıklarını duyunca şaşıracaksınız: Cennet, Araf ve Cehennem.
Tıpkı İlahi Komedya’da olduğu gibi!
***
Dante’nin İlahi Komedya’sını okurken, bu eserin, Hıristiyanlığın İtalya’da çok ağır biçimde uygulandığı dönemde yazdığını göz önünde bulundurmamız gerekiyor.
Bu nedenle olsa gerek, ünlü düşün adamı, Sokrates, Demokritos, Diogene, Thales, Anaxagoras, Zenon, Empekdokles, Hreakleitos ve birçok filozofu Cehennem’in birinci aşamasında görmeyi tercih ediyor. Çünkü onlar Hıristiyan değil.
Yazarımız aynı nedenle İbn-i Sina ve İbn-i Rüşt için de aynı yeri, yani Cehennem’i uygun görüyor.
Yazdıklarıyla başına zaten dünya kadar iş açmış olan Dante’nin, hayatını sürdürebilmesi aksi takdirde mümkün olamazdı.