ABD'deki bir teleskop, hâlihazırda evrenin şimdiye kadarki en büyük üç boyutlu haritası olarak kabul edilen geçici bir haritayı ortaya koydu. Daha görev süresinin 5’te 1’ini tamamlamış olduğu düşünülürse, ilerleyen yıllarda önümüze sereceği şeylerle evrenle ilgili en büyük sorulardan birine cevap verebilir. Teleskobu ve ortaya çıkardığı haritayı merak ediyorsanız içeriğimize buyurun. 👇
Kaliforniya’daki Lawrence Berkeley Ulusal Laboratuvarı ile dünyanın dört bir yanındaki bilim insanları arasındaki iş birliği sonucunda geliştirilen Karanlık Enerji Spektroskopik Aygıtı (DESI), 2015 ile 2019 yılları arasında ABD’deki Sonora Çölü’ndeki Kitt Peak Ulusal Gözlemevi’nde kuruldu. Teleskop kullanılmaya başlayalı daha bir yıl bile olmadı.
Berkeley Laboratuvarı’nda proje üzerinde çalışan fizikçi Julien Guy teleskopla ilgili olarak, “Çok güzel bir alet. Üç boyutlu haritadaki galaksilerin dağılımında devasa kümeler, filamentler ve boşluklar var.” diyor. Bunların evrenin en büyük yapıları olduğunu belirten Guy, evrenin ilk dönemlerinin ve o günden bu yana yaşanan genişlemenin izlerinin görüldüğünü söylüyor.
DESI ekibi aygıtı birkaç hafta sonra başlayacak olan üç boyutlu haritalandırma çalışmalarına hazırlamak için Ocak 2021’de yayımlanan evrenin iki boyutlu devasa haritasını kullandı. Yeni üç boyutlu harita 7,5 milyondan fazla galaksinin konumunu gösterecek. Daha önce 2008’de hazırlanan haritada kabaca 930.000 galaksinin konumuna yer verilmişti.
Bilim insanları galaksilerden gelen ışığın renk tayfını inceleyerek ne kadar “kırmızıya kaydığını,” yani evrenin genişlemesinin sebebiyet verdiği Doppler etkisiyle tayfın kırmızı ucuna doğru ne kadar genişlediğini belirleyebilir. Bir galaksi ne kadar çok kırmızıya kaydıysa, Dünya’dan o kadar çok uzaklaşıyor demektir.
DESI projesini yürüten bilim insanları, kozmosun üç boyutlu haritasının gökyüzünün “derinliğini” ortaya çıkaracağını ve galaksi kümelerini ve süperkümeleri haritalamaya yardımcı olacağını umuyor. Bu yapılarının ilk oluşumlarının yankıları, yeni oluşmaya başlamış kozmosta fiziksel dalgalanmalar olarak yer almıştı.
Guy bu konuyla ilgili olarak, “Bilimsel amacımız ilkel plazmadaki dalgaların izlerini ölçmek. Bu dalgaların etkisini milyarlarca yıl sonra, yani bugünlerde çok yakında gerçekleştireceğimiz araştırmada tespit edebilecek olmamız oldukça şaşırtıcı.” diyor.
Ancak geçtiğimiz yüzyılın sonlarında başlayan süpernova adlı güçlü yıldız patlamalarına ilişkin gözlemler, genişlemenin aslında hızlandığını ortaya koydu. Bu yüzden bilim insanları bu beklenmedik hadiseyi açıklamak için “karanlık enerji” ifadesini türetti.
Karanlık enerjinin etkileri Einstein’ın genel görelilik kuramına dâhil ettiği “kozmolojik sabit” olarak kabul ediliyor. Karanlık enerjiyi kavramak son yıllarda en önemli bilimsel hedeflerden biri hâline geldi. Evren genişledikçe daha fazla karanlık enerji oluşuyor ve bu da evrenin genişlemesini hızlandırıyor.
İster sonsuza dek genişlesin ister kendini parçalasın, isterse de bir tür tersine Büyük Patlama ile yok olsun, evrenin kaderi karanlık enerjinin ellerinde. DESI şu anda her ay yaklaşık 2,5 milyon galaksinin kırmızıya kayma durumunu katalogluyor. Üç boyutlu evren araştırmasının 2026’da tamamlanması bekleniyor. Bu süreçte teleskop tahminen 35 milyon galaksiyi gözlemleyecek.