Önemli Olan İşlevi ve Faydası Diyen Bauhaus Sanat Akımının Mimariden Tekstile Uzanan Olağanüstü Hikâyesi

15.04.2023 - 12:26

Merhabalar. Türkiye'de sanatın sanat ya da toplum için olduğu tartışılırken Almanya'da 1919 yılında Bauhaus adında bir hareket ortaya çıkmış. Basitlik, fayda ve işlev olarak kendini tanımlayan bu hareket sadece mimaride değil, sinemada, tekstilde, heykelcilikte, resimde ve sahne sanatlarında uygulanabiliyor. Bu içerikte Bauhaus hareketinin nasıl ortaya çıktığı, sanatçılarının hangi eserleri meydana getirdiği ve hareketin etkilerini kaleme aldım.

İyi okumalar dilerim.

Not: Bana göre sanat, hem toplum hem de sanat içindir.

Bauhaus olmasaydı dünyamız sanırım çok farklı görünürdü. Büyük alışveriş merkezlerinde ev eşyaları baktığımız marketten değil, Bauhaus hareketinden bahsediyorum.

Gösterişli modernist binalardan metrolardaki reklamlara kadar günlük yaşamda Bauhaus sanat akımının etkisini görmemek mümkün değil. Tabii Avrupa ve Amerika kıtasında. Peki Almanya'daki küçük bir sanat okulunun modern dünyamızın görünümü üzerinde nasıl bu kadar büyük bir etkisi oldu?

Bauhaus, Almancada kelimenin tam anlamıyla "inşaat evi" anlamına geliyor ve aslında her şey bu kelimeyle başladı. Sonrasında bu sanat akımı belirgin estetik ticari markalarla daha büyük bir harekete dönüştü.

Bauhaus, 1919-1933 yılları arasında süren bir Alman sanat akımıdır. Amacı, tüm sanatsal ortamları tek bir yaklaşımda birleştirmek, bir bireyin sanatını seri üretim ve işlevle birleştirmekti. Bauhaus tasarımı genellikle soyut, köşeli ve geometriktir ve az süslemelidir. Peki bu hareket nasıl ortaya çıktı?

Bauhaus sanat akımı, 1919 yılında Almanya'nın Weimar kentinde mimar Walter Gropius tarafından kuruldu. Amacı, sanata kapsamlı bir şekilde yaklaşan bir ekole liderlik etmekti. Resim için bir okul, heykel için bir okul ve mimarlık için başka bir okula sahip olmak yerine Gropius tüm bu sanatları aynı çatı altında toplamak stedi.

Walter Gropius, Bauhaus için şöyle diyordu: "Kılavuz ilkemiz, tasarımın ne entelektüel ne de maddi bir mesele olduğu, sadece yaşamın ayrılmaz bir parçası olduğu ve medeni bir toplumda herkes için gerekli olduğuydu."

1925'te Weimar okulu kapatılmak ve Dessau'ya taşınmak zorunda kaldı. Sanata radikal yaklaşımın tanımlandığı yer Weimar'da iken, bugün bildiğimiz Bauhaus tarzının gerçekten ortaya çıktığı yer Dessau'ydu.

Gropius, bir estetik marka yaratmak için yola çıkmasa da - sanatın nasıl yaratıldığı süreciyle daha çok ilgileniyordu - okulunun tarzı giderek ortaya çıktı. Kitlesel üretim işlevine yapılan vurgu, Bauhaus tasarım okulunun eserlerinin çoğunu soyut, modernist ve aşırı süslemesiz hale getirdi.

Bauhaus sanat hareketi çatısı altında çalışan tipografi, mimari, ahşap işçiliği, set tasarımı, resim ve çok daha fazla alanda çalışan sanatçıları içeriyordu. 1932'de Bauhaus hareketi büyük ilgi gördü. Ancak okul, artan popülaritesinden yararlanmak yerine kendisini Almanya'nın yeni Nazi hükümeti tarafından kuşatılmış halde buldu.

Okul kısa bir süre Berlin'e taşındı, ancak 1933'te Hitler’in artan baskıları yüzünden kapılarını kapatmak zorunda kaldı. Bauhaus sanat hareketi, kendi alanlarını büyük ölçüde etkileyen sayısız sanatçıdan oluşuyordu. Okuldan çıkan en büyük isimlerden bazılarına şunlardı:

Walter Gropius

Bauhaus'un kurucusu olarak Gropius, bu tarz mimaride en etkili figürlerden biri olarak kabul edilir. Gropius, mimarinin işlevine sıkı sıkıya inanan biriydi. Bauhaus'a göre mimarlık, ressamlık, heykeltıraşlık ve zanaatkârlık iç içe olmalıydı. Gropius sanatçıyı, zanaatkârın en yücesi olarak görürdü. Gropius çalışmalarında önceki stillere ve süslemelere yapılan göndermelerden vazgeçti. Bu nedenle onun binaları, Bauhaus tasarımını özetleyecek şekilde oldukça modernist, geometrik ve minimalisttir.

Marcel Breuer

Marcel Breuer, Bauhaus'un ilk ve en genç sanatçılarından biriydi. Kariyeri mimarlık ve mobilya tasarımına odaklandı. Özellikle Cesca Kürsüsü ile ünlüdür. Mimarisi, Gropius'unkinden biraz daha brütalisttir, ancak hareketin onun üzerindeki etkisi tüm çalışmalarına yansımıştır.

Paul Klee

Paul Klee, çalışmalarında kübizm, sürrealizm ve modernizmi kullanan bir ressamdı. Okulda öğretmen olarak çalışan ve modern sanat hareketinin en önemli teorilerinden birini yazan Klee, Bauhaus hareketinde sanatın estetiğini geliştirmede kilit rol oynadı: Form ve Tasarım Teorisi Üzerine Yazılar.

Anni Albers

Anni Albers, hareketin işlev ve sanatı karıştırma ideallerine öncülük eden bir tekstil sanatçısıydı. Tekstil ürünlerinde hareketle ilişkilendirilen geometrik ve modernist tasarımları kullandı.

Peki Bauhaus hareketinin sinemada nasıl etkileri oldu?

Bauhaus, sanatın tek bir çatı altında birleştiğini vurguladığından müzik, performans, fotoğraf, tasarım gibi bir karışımı olan sinemaya yansıması şaşırtıcı değildir. Hareketin film üzerindeki en bariz etkisi prodüksiyon tasarımında görülebilir. Keskin ve geometrik Bauhaus mimarisi, Alman dışavurumcu hareketindeki set tasarımının çoğunun anahtarıdır.

Örneğin, Alman ekspresyonistinin baş tacı The Cabinet of Dr. Caligari filmini ele alalım. 1920’de yılında çekilen bu film, Bauhaus'un sinemasal etkisinin başlangıcını gösteriyor. Keskin köşeler ve minimal dekorasyonun hepsi Dr. Caligari'de bulunabilir.

Fritz Lang'ın 1927’de gösterime giren filmi Metropolis de hareketin mimari yaklaşımını kullanır. 1960'lara gelindiğinde Bauhaus kültürü o kadar kökleşmişti ki hicivli film yapımcısı Jacques Tati 1967 yapımı Playtime filminde stille dalga geçti.

Peki sonra bu sanatçılara ne oldu?

Bauhaus'taki sanatçıların ve öğretmenlerin çoğu, Nazi baskısı nedeniyle Almanya'yı terk etmek zorunda kaldı. Ancak yöntemleri ve pedagojileri 20. yüzyıl boyunca tüm dünyaya yayıldı. Walter Gropius Harvard'da öğretmenlik yapmaya devam etti; Anni Albers Black Mountain College'da öğretmenlik yapmak için Kuzey Carolina'ya taşındı. Okul 1933'te kapanmış olsa da, öğretileri dünyanın dört bir yanına dağılmış durumda ve mobilyadan grafik tasarıma kadar her alanda sanat ve işlevi birleştiren Bauhaus tarzı bugüne kadar yaşamaya devam ediyor.

Bauhaus hareketinin günümüze yansımaları nelerdir?

Bauhaus'un kuruluşunun 100. yıl dönümü olan 2019 yılında dünya çapında çeşitli etkinlikler, festivaller ve sergiler düzenlendi. 2020 yılının Eylül ayında Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula Von der Leyen, bir konuşmasında Yeni Avrupa Bauhaus (NEB) girişimini tanıttı. NEB, Avrupa Yeşil Mutabakatını günlük hayata bağlayan yaratıcı ve disiplinler arası bir harekettir. Sürdürülebilir, estetik ve kapsayıcı bir geleceği hayal etmek ve tasarlamak için vatandaşları, uzmanları, işletmeleri ve kurumları birleştirmeyi amaçlayan bir deney platformudur.