Yaşanan büyük felaketin ardından vatandaşlar OHAL ilan edilip edilmeyeceğini merak ediyordu. Kısaltılmış haliyle OHAL, yani olağanüstü hal durumunun neleri kapsadığına dair araştırmalar yapılmaya başlandı. Ülkede ilan edilen OHAL'in ne demek olduğuna ilişkin detaylı bilgiyi sizlerle paylaştık. Peki OHAL nedir? OHAL hangi durumlarda, kim tarafından ilan edilir? OHAL ne kadar sürer? İşte detaylar...
Herkesin OHAL olarak bildiği olağanüstü hal; olağanüstü bir yönetim düzeninin gerektiği doğal afet, salgın hastalık, ekonomik buhran, kamu düzeninin tehlikeye girdiği şiddet vakaları gibi durumlarda başvurulan tedbir uygulamasıdır.
Uluslararası hukuk gözünde değerlendirildiğinde OHAL esnasında bazı hak ve özgürlükler kısıtlanabilir. Kanunlarla belirlenmiş, temel özgürlükleri barındıran 'sınırlanamayan haklar' kapsam dışı kalır.
OHAL hakkında yapılan bir başka tanım da: 'Anayasa ile kurulan hür demokrasi düzenini ya da temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerine ait ciddi belirtilerin ortaya çıkması ya da şiddet olayları dolayısıyla kamu düzeninin ciddi şekilde bozulması halleri.'
Olağanüstü Hal Kanunu Birinci Kısım Madde 3'e göre;
Cumhurbaşkanı: (1)a) Tabii afet, tehlikeli salgın hastalıklar veya ağır ekonomik bunalım hallerinden birinin veya birden fazlasının görülmesi durumunda, 2/7/2018 tarihli ve 700 sayılı KHK’nin 84 üncü maddesiyle, bu fıkrada yer alan “Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu” ibaresi “Cumhurbaşkanı” değiştirilmiştir.
b) Anayasa ile kurulan hür demokrasi düzenini veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerine ait ciddi belirtilerin ortaya çıkması veya şiddet olayları sebebiyle kamu düzeninin ciddi şekilde bozulması hallerinde, Milli Güvenlik Kurulunun görüşünü de aldıktan sonra;
Yurdun bir veya birden fazla bölgesinde veya bütününde altı ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilan edebilir.
Olağanüstü hal kararı Resmi Gazete'de yayımlanır ve hemen Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde ise derhal toplantıya çağrılır. Meclis, olağanüstü hal süresini değiştirebilir. Cumhurbaşkanının istemi üzerine, her defasında dört ayı geçmemek üzere, süreyi uzatabilir veya olağanüstü hali kaldırabilir. (1)
Cumhurbaşkanı, olağanüstü halin bu maddenin birinci fıkrasının (b) bendi gereğince ilanından sonra; süreyi uzatmaya, kapsamını değiştirmeye veya olağanüstü hali kaldırmaya ilişkin hususlarda da karar almadan önce Milli Güvenlik Kurulunun görüşünü alır. (1)
Olağanüstü hal kararının hangi sebeplerle alındığı, bölgesi ve süresi, Türkiye radyo ve televizyonuyla ve Cumhurbaşkanınca gerekli görülen hallerde diğer araçlarla ilan edilir. (1)
Yazılı kanunlarda yer alan bilgilere göre; ülkenin bir ya da birden çok bölgesinde veya bütününde altı ayı geçmemek üzere OHAL ilan edilebilmektedir.
OHAL kararı Resmi Gazete'de yayımlanır ve tüm yurt genelinde bilgi paylaşımı yapılır. TBMM'nin onayından sonra OHAL resmi faaliyete geçer. OHAL durumunda bazı hak ve özgürlüklerde kısıtlama yapılabilir.
a) Sokağa çıkmayı sınırlamak veya yasaklamak,
b) Belli yerlerde veya belli saatlerde kişilerin dolaşmalarını ve toplanmalarını, araçların seyirlerini yasaklamak,
c) Kişilerin; üstünü, araçlarını, eşyalarını aratmak ve bulunacak suç eşyası ve delil niteliğinde olanlarına el koymak,
d) Olağanüstü hal ilan edilen bölge sakinleri ile bu bölgeye hariçten girecek kişiler için kimlik belirleyici belge taşıma mecburiyeti koymak,
e) Gazete, dergi, broşür, kitap, el ve duvar ilanı ve benzerlerinin basılmasını, çoğaltılmasını, yayımlanmasını ve dağıtılmasını, bunlardan olağanüstü hal bölgesi dışında basılmış veya çoğaltılmış olanların bölgeye sokulmasını ve
dağıtılmasını yasaklamak veya izne bağlamak; basılması ve neşri yasaklanan kitap, dergi, gazete, broşür, afiş ve benzeri matbuayı toplatmak,
f) Söz, yazı, resmi, film, plak, ses ve görüntü bantlarını ve sesle yapılan her türlü yayımı denetlemek, gerektiğinde kayıtlamak veya yasaklamak,
g) Hassasiyet taşıyan kamuya veya kişilere ait kuruluşlara ve bankalara, kendi iç güvenliklerini sağlamak için özel koruma tedbirleri aldırmak veya bunların artırılmasını istemek,
h) Her nevi sahne oyunlarını ve gösterilen filmleri denetlemek, gerektiğinde durdurmak veya yasaklamak, i) Ruhsatlı da olsa her nevi silah ve mermilerin taşınmasını veya naklini yasaklamak, j) Her türlü cephaneler, bombalar, tahrip maddeleri, patlayıcı maddeler, radyoaktif maddeler veya yakıcı, aşındırıcı, yaralayıcı eczalar veya diğer her türlü zehirler ve boğucu gazlar veya benzeri maddelerin bulundurulmasını, hazırlanmasını, yapılmasını veya naklini izne bağlamak veya yasaklamak ve bunlar ile bunların hazırlanmasına veya yapılmasına yarayan eşya, alet veya araçların teslimini istemek veya toplatmak,
k) Kamu düzeni veya kamu güvenini bozabileceği kanısını uyandıran kişi ve toplulukların bölgeye girişini yasaklamak, bölge dışına çıkarmak veya bölge içerisinde belirli yerlere girmesini veya yerleşmesini yasaklamak,
l) Bölge dahilinde güvenliklerinin sağlanması gerekli görülen tesis veya teşekküllerin bulunduğu alanlara giriş ve çıkışı düzenlemek, kayıtlamak veya yasaklamak,
m) Kapalı ve açık yerlerde yapılacak toplantı ve gösteri yürüyüşlerini yasaklamak, ertelemek, izne bağlamak veya toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin yapılacağı yer ve zamanı tayin, tespit ve tahsis etmek, izne bağladığı her türlü toplantıyı izletmek, gözetim altında tutmak veya gerekiyorsa dağıtmak,
n) İşçinin isteği, ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller, sağlık sebepleri, normal emeklilik ve belirli süresinin bitişi nedeniyle hizmet aktinin sona ermesi veya feshi dışında kalan hallerde işçi çıkartmalarını işverenin de durumunu dikkate alarak üç aylık bir süreyi aşmamak kaydıyla izne bağlamak veya ertelemek,
o) Dernek faaliyetlerini; her dernek hakkında ayrı karar almak ve üç ayı geçmemek kaydıyla durdurmak.
6175 sayılı Olağanüstü Hal Kanunu İkinci Kısım Birinci Bölüm'de yer alan maddelere göre:Afet dolayısıyla ilan edilen afet bölgesi OHAL durumunda kanun uyarınca; tabii afet dosyası ilan edilen OHAL'de gereken harcamalar öncelikli olarak kamu kaynaklarından ve yardımlardan karşılanacaktır.
Acil ve hayati ihtiyaç malzemelerini karşılamak için kamu kaynaklarının yetersiz kaldığı durumlarda bölgedeki kredi kuruluşlarının olanaklarından faydalanılacaktır.
Bölgede bulunan kamu kurum ve kuruluşları ile tüzel ve gerçek kişiler, kendilerinden istenmesi doğrultusunda; arazi, arsa, bina, tesis, araç, gereç, yiyecek, giyecek, tıbbi malzeme ve ilaç ile geri kalan diğer maddeleri vermek durumundadır.
Afet sonrası ilan edilen OHAL bölgesinde bulunan 18-60 yaş arası tüm vatandaşlar, OHAL dolayısıyla kendilerine verilecek görevlerde sorumluluk almakla, işleri yapmakla yükümlüdür.
Fransa 2015 Paris saldırıları sonrasında olağanüstü hâl ilân etti.
ABD 11 Eylül saldırıları sonrasında hâlen geçerli olan olağanüstü hâli ilân etti.
12 Haziran 2016'da 2016 Orlando gece kulübü saldırısı sonucunda Florida eyaleti Orange County'de olağanüstü hâl ilân etti.
Wood Buffalo belediyesi Fort McMurray Yangını sonucunda Alberta, Kanada'da olağanüstü hâl ilân etti.
Filipinler tropik fırtına felaketi sonucunda olağanüstü hâl ilân etti.
Myanmar mezheplerle ilgili şiddet sonucunda Meiktila'da olağanüstü hâl ilân etti.
Kırım, Ukrayna'daki enerji sıkıntısı nedeniyle olağanüstü hâl ilân etti.
Kaliforniya valisi Jerry Brown 6 Ocak 2016'da gerçekleşen gaz sızıntısı nedeniyle olağanüstü hâl ilân etti.
ABD'de Kuzey Karolina, Tennessee, Maryland, Pensilvanya, Georgia, Virginia, Batı Virginia ve New Jersey gibi eyaletler kar fırtınası nedeniyle olağanüstü hâl ilân ettiler.
2016'da Venezuela'da protestolar nedeniyle olağanüstü hâl ilân etti. Nicolas Maduro protestoların arkasında ABD'nin olduğunu söyledi.
2016 Türkiye askerî darbe girişimi sonrasında Türkiye genelinde 3 ay süreyle olağanüstü hâl ilân edildi.
OHAL'in kamu düzeninin sağlanmasının yeterli olmadığı durumlarda veya savaş - yakın savaş tehlikesi halinde MGK tavsiyesi ve Cumhurbaşkanı başkanlığında görev yapan Bakanlar Kurulu'nun kararıyla sıkıyönetim ilan edilir. Sıkıyönetim en fazla altı ayı kapsayan bir dönem için ilan edilir fakat dörder ay sürelerle uzatılması mümkündür. Sıkıyönetim Bakanlar Kurulu onayı ile birlikte Resmi Gazete üzerinden yayımlanır ardından TBMM onayına sunulur. OHAL ve sıkıyönetim arasındaki en belirgin fark, olağanüstü hal durumunda yetkinin mülki erkanda, sıkıyönetim durumunda ise askerde olmasıdır.
Sıkıyönetimde, Anayasa tarafından vatandaşlara tanınan hak ve özgürlüklerin tamamı ya da bir kısmı askıya alınabilir. Vatandaşlar için para, mal, çalışma yükümlülükleri getirilebilir. Bazı suçlar için yargılamalar 'özel mahkemelere' taşınır.
Gazete, dergi, broşür, kitap, el ve duvar ilanı ve benzerlerinin basılmasını, çoğaltılmasını, yayımlanmasını ve dağıtılmasını, bunlardan olağanüstü hal bölgesi dışında basılmış veya çoğaltılmış olanların bölgeye sokulmasını ve dağıtılmasını yasaklamak veya izne bağlamak; basılması ve neşri yasaklanan kitap, dergi, gazete, broşür, afiş ve benzeri matbuayı toplatmak.
(Ek alt bent: 9/4/1990 - KHK - 413/1 md.; Mülga: 9/5/1990 - KHK - 424/12 md.)
f) Söz, yazı, resmi, film, plak, ses ve görüntü bantlarını ve sesle yapılan her türlü yayımı denetlemek, gerektiğinde kayıtlamak veya yasaklamak,
mümkündür.