Nobel Ödülleri, fizik, kimya, edebiyat, barış ve fizyoloji veya tıp alanlarında verilen, son derece prestijli bir ödül bildiğiniz üzere.
Söz konusu prestij esasında edebiyat alanı için de geçerli olmasına karşın, kimi zaman verilen, kim zaman verilmeyen ödüllerin siyasî sebeplere bağlanıyor olması, kamuoyunda zaman zaman tartışmalar olmasına yol açıyor.
Biz de adları bir biçimde bu tartışmaların odağında yer almış 17 ismi bir araya getirdik.
Yerine getirilen bu vasiyet, büyük bir geleneğin oluşmasına yol açtı.
Bu arada bu tartışmalı ödülleri irdelemeye başlamadan önce şu hatırlatmayı yapalım: Birçok kişinin sandığının ya da karıştırdığının aksine, Nobel Edebiyat Ödülü, kitaba değil, yazara veriliyor.
1901-1912 yılları arasında verilen ödüllerde, İsveç'in Rusya'ya karşı beslediği antipati ön plana çıktı.
Tolstoy'un ismi defalarca aday olarak geçmesine karşın, edebiyatın bu 'dev' ismi. Nobel'i alamadı.
Çehov da Tolstoy ile kader ortaklığı yaptı bir bakıma. O da Rus olmanın dezavantajını yaşadı.
Akademi, 2. Dünya Savaşı esnasında da sadece savaşa katılmayan ülkelerin yazarlarına ödül vermeyi uygun buldu.
Pearl S. Buck 1938 yılında kazandığı ödül ile Nobel Edebiyat Ödülü'nü alan ilk ABD'li kadın yazar olmuştur.
Ödülü almıştır fakat, ödülü asıl hak edenin kendisi değil, Virgina Woolf olması gerektiğini belirtmiştir. Hâliyle bu da epey gürültü koparmıştır.
Tartışmasız 20. yüzyılın en büyük yazarlarından olan 'gizemli kütüphaneci' Jorge Luis Borges de tüm şöhret ve başarısına karşın ödülü alamayanlardan.
Sağcı-muhafazakâr eğilimleri ile bilinen Arjantinli yazarın ismi ödül için geçmesine rağmen, Şilili diktatör Pinochet'ye muhalif bir tavrının olmaması ve onun verdiği bir ödülü kabul etmesi, ödülü alamamasının en önemli nedeni olarak görülüyor.
Edebiyatın asi ismi, Rus asıllı ABD'li yazar Vladimir Vladimiroviç Nabokov da ödülü alamayanlardan...
'Resmi payeleri hep reddettim. Legion d'Honneur'ü de kabul etmemiştim. Fransız Akademisi'ne de girmedim. Yazar kendisinin bir kuruma dönüştürülmesini reddetmelidir. Bu onur verici bir paye dahi olsa bunlar kişisel nedenlerim. Bir de, bu ödülü verenlerin konumundan dolayı kabul edemem. (…) Benim gibi yaşlı bir devrimciye böyle bir ödül vermek, kapitalizmin intikam alma girişiminden başka bir şey değildir.'
Diyordu Sartre 'Nobel'i Neden Reddettim' isimli yazısında ve böylece Nobel Edebiyat Ödülü'nü reddeden ilk ve (ve aslında tek) yazar oluyordu.
Soljenitsin ise ödülü önce reddetti, sonra ise kabul. Hikâye ise şöyle:
1970 yılındaki Nobel Edebiyat Ödülü, Sovyet karşıtı Aleksandr Soljenitsin'e veriliyor; fakat eserleri ülkesinde yalnızca yasa dışı yollarla (samizdat) basılabilen yazar Sovyetler Birliği yönetimi ülkesine dönmesine engel olur korkusuyla Stockholm'deki törene katılamıyor.
Yazar, bunun üzerine İsveç Hükûmeti'nden, Moskova Elçiliğinde kamuya açık bir tören yapılmasını ve konferans düzenlenmesini istiyor.
Talebi reddedince de ödülü kabul etmiyor. Ancak Soljenitsin daha sonra ülkesinden sürgün edilince 1974 yılında ödülü kabul ediyor...
1974 yılındaki ödüller ise Akademi tarafından aynı anda iki İsveçli yazara, Eyvind Johnson ve Harry Martinson'a verildi.
İkisi de Nobel Komitesi üyesiydi; ayrıca kendi ülkeleri dışında belirgin bir şöhretleri yoktu. Dolayısıyla bu ödül epey kafa kurcaladı...
1997 yılında ödülü kazanan oyun yazarı, tiyatro yönetmeni ve performans sanatçısı Dario Fo, eleştirmenler tarafından Nobel için yetersiz bir isim olarak değerlendirilmişti.
Katolik çevreler ise Fo'nun ödülü almasında Vatikan'a yönelik eleştirilerinin etkisi olduğunu iddia etmişti.
2004 yılında Nobel Edebiyat Ödülü'nü kazanan Avusturyalı feminist oyun yazarı ve romancı Elfriede Jelinek de tartışma yaratan isimlerden.
Yazdıkları 'pornografik' bulunduğundan bazı Komite üyeleri dahi yaşadıkları 'hayal kırıklığını' ifâde etmişlerdi.
2005 yılında ödülü kazanan Harol Pinter, vatandaşı olduğu İngiltere'de savaş karşıtı olduğu için, ceza almasına karşın askerlik yapmayı reddeden bir insan hakları savunucusu.
Yazar, 1985 yılında Türkiye'ye gelmiş ve Türkiye'yi de insan hakları karnesi açısından eleştirmişti.
Irak Savaşı'na karşı yürütülen kampanyaların da en etkin isimlerinden biriydi. Tüm bu sebeplerden dolayı kimileri ödülün edebî değil, siyasî kaygılar ile verildiğini söylüyordu.
2006 yılında ödülü kazanan Orhan Pamuk için de çok fazla spekülasyon yapıldı.
Pamuk'un ödülden kısa denebilecek bir süre önce, İsviçre'de yayımlanan haftalık Das Magazin dergisine verdiği röportajda, 'Bu topraklarda bir milyon Ermeni ve otuz bin Kürt öldürüldü.' , sözleri kamuoyunda büyük bir tartışmanın fitilini ateşlemişti.
Yazarın bu sözleri, kimileri tarafından Nobel'e ulaşma gayreti olarak yorumlanmıştı.
Komite ise Pamuk'a ödül verme gerekçesini 'Kentinin melankolik ruhunun izlerini sürerken kültürlerin birbirleriyle çatışması ve örülmesi için yeni simgeler bulan' bir yazar olması diye belirtiyordu.
Romanya rejimindeki baskılardan dolayı Almanya'ya göç eden ve daha sonra Alman vatandaşı olan Herta Müller'in 2009 yılında ödülü alması ise büyük şaşkınlıkla karşılanmıştı. Yazdıkları Romanya'da sansüre uğrayan Müller, ajan olarak da suçlanmıştı.
Özellikle Amerikalı edebiyat eleştirmeni ve akademisyenler, Herta Müller'i hiç tanımadıkları belirterek, komiteyi Avrupa-merkezlilik ile itham etmişlerdi.
Perulu roman, öykü ve oyun yazarı, eleştirmen Mario Vargas Llosa, 2010 yılında Nobel Ödülü'nü kazanmıştı.
Yazar, özellikle Latin Amerika hükumetleri ile ilgili 'açık sözlü' politik görüşleri dolayısıyla bazı kesimleri kendine düşman etmişti.
2014 yılında ödülü kazanan Patrick Modiano ülkesi Fransa'da seviliyor ancak yurt dışında çok da tanınmıyor. Bu sebep ile ismi bir süre tartışılmıştı...
Yaşar Kemal'in de adı dönem dönem Nobel Ödülü için anıldı. Hatta kimilerine göre ödülü Türkiye'den almayı hak eden ilk isimdi.
Her ne kadar Nobel kazanamasa da, kazandığı onlarca ödülle, daha da önemlisi bıraktığı eserlerle bizim gönlümüzde Nobel'i kazandı usta yazar.
Ve son olarak Bob Dylan...Büyük çoğunluk tarafından bir 'sürpriz' olarak değerlendirilen ödül epey gürültü kopardı. Bunu sebebi Dylan'ın esas olarak bir müzisyen olmasaydı.
Ayrıca, Komite uzunca bir süre Dylan'a ulaşamadı. Tavrını 'kibirlilik' olarak değerlendirdi. Neyse ki, Dylan ödülü kabul etti. Ancak bu seferde ödül törenine katılmayacağını söyledi.
#12 Sonra bana gelip "Niye Orhan Pamuk'a vatan haini diyorsun ki ?" diyorlar. Ahanda bu yüzden.
Ermeni soykırımını var dediği için veriliyorsa politiktir Nobel. Ama var yani soykırım.
Edebiyat ve sanat gerçekten önemli bir sanattır ve cidden hak edenler var ama nobel daha çok pozitif bilimlerle ilgili olmalı nesnel olmalı.