Berat Albayrak genç yaşında enerji ve hazine bakanlığı yapmış bir isim. Görevde olduğunda hatta olmadığında da birçok adımı gündem oldu. Albayrak aynı zamanda Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın büyük kızı Esra Albayrak ile de evli olduğu için muhalefetin de gündeminde 'damat' söylemi ile her daim ilk hedefteydi.
Sadece damat olduğu için değil tabi. Ekonomi yönetimi ile gündemde hep hedef konumda oldu. Albayrak'ın istifası sonrasında Hazine ve Maliye Bakanlığı koltuğunda 2 ayrı isim oturdu. Hatta halen görevde olan Bakan Nureddin Nebati, Albayrak'ın yardımcılarından olup bir sonraki Lütfi Elvan döneminde de değişmeyen tek bakan yardımcısı olarak görevine devam etmiş, Elvan'ın görevden affının ardından da bakan olunca Albayrak politikalarının devam edeceği düşünülmüştü.
Berat Albayrak ve politikaları neden bu kadar konuşulmuştu? İşte Albayrak döneminin ekonomi gündemleri:
Berat Albayrak 11 Temmuz 2018'de göreve başlamış. 10 Kasım 2020 itibarıyla da görevinden affedilmişti.
Dolar/TL kuru 2017 yılını 3,79 seviyesinde tamamlarken, 2018 yılında cumhurbaşkanlığı ve genel seçimlerin atmosferi ile yükseliş eğilimine girerek Ağustos ayında 5 TL sınırını aşmıştı. 24 Haziran seçimleri öncesinde 23 Mayıs’ta döviz kurundaki ani yükseliş sebebiyle olağanüstü toplanan TCMB Para Politikası Kurulu Murat Çetinkaya başkanlığında faiz artırımına gitmişti. Kurdaki yükselişin de etkisiyle enflasyon yıllar sonra yüzde 20’nin üzerine çıkmıştı.
ABDli Rahip Brunson krizi ile tırmanışa geçen dolar/TL kuru ağustos ayının ilk günü 5 TL'yi test ederken, 10. günde 6,80, 13. günde de 7,23 seviyesini gördü. Ekim 2018’de Brunson serbest bırakılınca dolar 5 TL seviyesinin üzerine gerileyerek dengelendi.
Eylül ayında Merkez Bankası politika faizini yüzde 24’e yükseltti. Dolar kuru faiz artırımının etkisiyle 6 seviyesinin altına gerilese de ardından gelen faiz indirimleri kuru yeniden yukarı taşıdı. Politika faizi bir yıldan kısa süre içinde yüzde 24’ten yüzde 8.25’e kadar çekildi.
Bu süreçte Türkiye ekonomisinin 2017 yılında yıllar sonra başlayan çift haneli enflasyon ve artan cari açıkla birlikte fazla ısınması, ABD Merkez Bankası Fed'in faiz artışları nedeniyle sıcak para girişlerinin azalması ve Merkez Bankası'na faiz baskısı yapılması ile yabancı yatırımcılarda TCMB bağımsızlığının sorgulanması da etkili olmuştu.
Albayrak’ın göreve başlamasının ardından piyasalarda yeni sisteme ilişkin bir güven bunalımı söz konusu oldu. Ekonomistlere göre Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın faizlerin düşük tutulması yönünde sık sık dile getirdiği söylemler nedeniyle kurların yükseldiği dönemde, ekonomi yönetiminin başına Berat Albayrak’ın getirilmesi, Merkez Bankası’nın bağımsızlığına yönelik endişeleri daha da artırdı.
Albayrak'ın göreve başladığı 9 Temmuz’da 4,55 TL’den güne başlayan dolar kuru, Instagram üzerinden istifasının açıklandığı tarihe kadar 8,59’a yükseldi. Geçen 28 aylık süreçte dolar TL karşısında yüzde 89 değer kazandı. Başka bir deyişle TL, dolar karşısında yüzde 45 eridi.
Bu süreçte Rahip Brunson krizinin yatışması ve faiz indirimlerinin dolar/TL'de yukarı yönlü hareketini engellemek için ekonomistlerin deyimiyle 'arka kapı' satışları ile kur dizginlenmeye çalışılmış. Bu çaba için de Merkez Bankası rezervlerinden 128 dolar harcanmıştı.
Berat Albayrak'ın Hazine ve Maliye Bakanı olduğu dönemde döviz kurundaki yükselişi durdurmak iddiasıyla Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın rezervlerindeki 128 milyar doların satılması, o dönemde iktidar ile muhalefeti karşı karşıya getirmişti.
DW Türkçe de, 16 Nisan 2021'de Merkez Bankası'na bilgi edinme başvurusunda bulunarak, 128 milyar doların akıbetini sordu. Banka, soruya 7,5 ay sonra yanıt göndererek, 29 Kasım'da CİMER üzerinden yazılı yanıtta şunlar belirtildi:
Diğer gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi Türkiye'de salgın döneminde artan sermaye çıkışları, azalan doğrudan yatırımlar, turizm ve ihracatta yaşanan hızlı daralma nedeniyle ekonomide yüksek tutarda döviz talep fazlası ortaya çıkmıştır. Ek olarak mevcut jeopolitik konjonktürün de yarattığı baskılar, makro finansal istikrarı sağlamak üzere ekonomide döviz likidite ihtiyacının karşılanması gerekliliğini doğurmuştur. Bu nedenlerle finansal istikrarın korunması, ödemeler dengesi finansmanı ve döviz arz-talep dinamikleri kapsamında işlemler gerçekleştirilmiştir.
Bu sayede ülkemiz ekonomisinin üretim, istihdam ve ihracat kapasitesi korunmuş, reel sektörün, finansal kesimin ve kamu kurumlarının döviz likiditesine erişim ve dış ödemeler noktasında herhangi bir sorunla karşılaşmaması için gerekli tedbirler alınmıştır.
Albayrak, Eylül 2018 tarihinde ise 2019-2021 yıllarını kapsayan Yeni Ekonomi Programı’nı açıkladı. Orta Vadeli Programın ismi Yeni Ekonomi Programı olarak değiştirilirken, programın açıklanmasının gecikmesi de tepkiye yol açtı.
Açıklanan plana göre hükümetin dolar kuru varsayımı 2018 için 4.90, 2019 için 5.63, 2020 için 6.00 ve 2021 için 6.21 olarak belirlendi.
Albayrak, Ağustos 2018’de yaptığı açıklamada ise enflasyonun 2019’da tek haneye ineceğini belirtmişti. 2019 yıllık enflasyonu ise resmi rakamlara göre yüzde 11.84 olarak gerçekleşti.
Berat Albayrak görevi devralmadan önce Haziran 2018’e ait enflasyon rakamı yıllık yüzde 15.39 idi. 2018 sonunda yıllık enflasyon yüzde 20.30 oldu. 2019’da ekim ayı verisine göre yüzde 11.89 seviyesinde görevini bıraktı. Albayrak’ın 2019’da açıkladığı Yeni Ekonomi Programı’nda da enflasyon hedefi 2019 için yüzde 15.9, 2020 için ise yüzde 8.5 idi.
Albayrak görev süresi boyunca çok sayıda paket açıkladı. İşte bunlardan en önemlileri:
10 Ağustos 2018: Yeni Ekonomi Yaklaşımı Paketi
20 Eylül 2018: Yeni Ekonomi Programı Paketi
9 Ekim 2018: Enflasyonla Topyekün Mücadele Paketi
10 Ocak 2019: KOBİ Değer Kredisi Paketi
10 Şubat 2019: Seracılık Kredi Paketi
1 Mart 2019: KOBİ Değer Kredisi 2. Paket
10 Nisan 2019: Yapısal Dönüşüm Adımları Paketi
23 Mayıs 2019: İvme (İleri, Verimli, Milli Endüstri) Paketi
30 Eylül 2019: İkinci Yeni Ekonomi Programı
29 Eylül 2020: Üçüncü Yeni Ekonomi Programı
16 Ekim 2020: Turizm Destek Paketi
26 Ekim 2020: Mikro İşletmeler Destek Paketi
Albayrak dönemde enflasyondaki çift haneli seyirle birlikte işsizlikteki artış da sürdü. Haziran 2018’de işsizlik yüzde 10.1 olarak açıklanmıştı. Son verilere göre ise işsizlik oranı, Temmuz 2020’de yüzde 13.4 seviyesinde bulunuyor.
Albayrak Eylül 2018’de açıkladığı Yeni Ekonomi Programı’nda işsizlik beklentisini 2018 için yüzde 11.3; 2019 için yüzde 12.1 ve 2020 için de yüzde 11.9 olarak duyurmuştu. İşsizlik oranı 2018’de yüzde 11, 2019’da 13.7 olarak gerçekleşti. Buna göre Albayrak’ın 2019 ekonomi programındaki işsizlik hedefi de tutmadı.
Türkiye ekonomisi, Albayrak’ın göreve başladığı 2018’in ikinci yarısında yavaşlayarak resesyona girdi. İkinci çeyrekte yüzde 5.8 büyüyen ekonomi 2018’in üçüncü çeyreğinde yavaşlayarak yüzde 2.5 büyüme kaydetti, son çeyrekte ise yüzde 2.7 daraldı. 2018’de büyüme yüzde 2.6 olarak açıklandı.
2019 yılında Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) yüzde 0.9 arttı. 2019 ekonomi programında aynı yıl için yüzde 2.3 büyüme öngörülmüştü. Bu yılın ilk çeyreğinde ise yüzde 4.4 büyüme kaydedilirken, ikinci çeyrekte pandeminin de etkisiyle ekonomide yüzde 9.9 daralma yaşandı. TÜİK verisine göre, dolar cinsinden kişi başı milli gelir de 8 bin 934 dolara geriledi. 2018 yılında kişi başına GSYH ABD doları cinsinden 9 bin 632 dolar olarak hesaplanmıştı. Bu durum Albayrak döneminde kişi başı milli gelirde 698 dolarlık düşüşe işaret ediyor.
Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak döneminde kamu borçlarında artış gözlemlenirken Hazine, döviz cinsinden borçlanmayı tercih etti. 30 Haziran 2018 itibariyle merkezi yönetimin borcu 969.8 milyar lira iken borcun 408.6 milyar lirasını döviz cinsi borçlanma oluşturuyordu. Bu yılın eylül ayında ise bu borç 1 trilyon 863 milyar liraya ulaştı. Döviz cinsi borçlar 1 trilyon 45 milyar lirayı buldu. Rakamlar, kamu borcunda yüzde 92, döviz cinsi borçlarda da yüzde 155 artışa işaret ediyor.
Aynı dönemde Merkez Bankası’nın döviz rezervleri de azaldı. Merkez Bankası’nın brüt döviz rezervleri 6 Temmuz’da 79 milyar 95 milyon dolar seviyesindeydi. Brüt rezervler 30 Ekim itibariyle 42 milyar 259 milyon dolar seviyesinde bulunuyor. Buna göre rezervlerdeki düşüş yüzde 47’yi buldu.
Özgür Demirtaş ne dediyse tam tersini yaptı. Fazla uzatmışsınız konuyu.
Geri dön şef! Ekonominin sana ihtiyacı var. Doları nasıl 7 bandında tuttun Trabzon'un yiğidi.