Bir yanda gösterişli, bazısı romantik bazısı göreceli komik ama her türlü dikkat çekici ve farklı sokak aydınlatmaları, öte yanda oldukça sıradan sadece işlevi düşünülerek tasarlanmış sokak lambaları. Bu değişiklik neden ve nasıl oldu? Bir ipucu vermek gerekirse sandığınız gibi cevabı Sanayi Devrimi ile birlikte seri üretime geçilmesi değil...
Göbeklitepe hakkında çok az şey biliyoruz. Bildiklerimiz, geride bıraktıkları dekoratif oymalardan öğrendiklerimiz.
Giysiler, katedraller, kürdanlar ve diğer her şey el yapımıydı. Bu liste böyle uzar gider...
El yapımı ürünlerin bir diğer özelliği ise kişisel dokunuşlardır. İnsanların elleriyle yarattığı her şeyi süsleme eğilimi vardır.
Kitaplar, kapılar ve diğer her şey... Evet bir zamanlar her şey el yapımıydı ve bu nedenle de çok özeldi.
19. yüzyılda fabrikalar ve makineler geldi. Çok eski zamanlardan beri giysilerden takılara kadar el yapımı olan her şey birdenbire standartlaştı ve devasa ölçekte seri üretimlere başlandı.
İnsanlar buna alışıktı ve bunu bekliyorlardı.
Tek fark, geleneksel zanaatın yerini makine teknisyenlerinin almış olmasıydı.
Bu göz alıcı şeylerin önce gaz lambası, sonra elektrik lambası olarak ortaya çıkması 19. yüzyılda olmuştur.
Lambaların çoğu demir dökümhanelerinde ve fabrikalarda yapıldı...
Hepsi de çok dekoratif ve göz alıcı idi hatta belki de biraz fazla göz alıcı...
Bu sıradan şey, anlamlı, ilginç ve hatta güzel bir şeye dönüştü. Bu da aslında kökü Göbekli Tepe'ye kadar uzanan bir gelenek.
Demek ki Sanayi Devrimi'nden sonra süsleme imkansız hale getirilmedi, tam aksine reddedildi. Ama neden?
1900'lerin başındaki Adolf Loos gibi eleştirmenler, süslemenin daha az medeni ve daha az rasyonel bir çağın kalıntısı olduğunu düşündüler.
Daha az süsleme ile daha modern görünüm olabileceğini savundular.
Ve böylece, Art Nouveau ve Art Deco'nun son zamanlardaki parlak dönemlerine rağmen, Modernizm dalgası sokak lambalarını da dönüştürmeye başladı.
Gerçekte ise bu zihniyette olan bir değişimin sonucu. Neyin önemli olduğu ve nasıl gözükmesi gerektiği hakkında düşüncelerin değişimi...
Günümüzde oldukça sıkıcı bir görünüme sahip olmalarının sebebi, kentsel dinamikte artık dekorasyonun yeri olmaması gibi gözüküyor. Kimine göre iyi kimine göre kötü...
Eski örneklerde de çokça gördüğümüz üzere, işlev ve estetik birbirini dışlamaz.
Sokak lambaları işlevini yerine getirirken aynı zamanda büyüleyici, ilginç ya da eğlenceli olabilir.
Yeni elektrik ışıklarını tasarlamak için halka açık bir yarışma düzenlendi.
Sokak lambalarının 'tasarlanabilecek' bir şey olması bile, sokak mobilyalarını ve yapılı çevreyi kavramsallaştırma biçimimizdeki değişiklik hakkında yeterince şey söylüyor.
Sokak lambalarının görünüşlerinin de sade ve stnadart olması gerektiğini söylemek pek doğru değil. Her şey gibi - bu da bir seçimdir.
Hatta öyle ki, Göbeklitepe'nin gizemli inşaatçılarının 11.000 yıl önce megalitlerini süslemek için yaptıkları seçimden pek de farklı bir seçim değil...