Geçtiğimiz günlerde sosyal medyada viral olan, haber sitelerinde ve hatta gazetelerde kendine yer bulmuş bazı haberler gerçeği yansıtmıyor ancak ilk etapta hepimiz bunun tersi olduğunu düşündük.
Gelin, bu haberler neymiş ve işin aslı nasılmış hep birlikte görelim.
Sosyal medyada paylaşılan bir iddiaya göre, Sirkeci’de bulunan Büyük Postane’nin tarihi masası değiştirilip yerine sıradan bir masa konmuştu.
Ancak iddia doğru değil. Sirkeci Büyük Postane’den kaldırıldığı iddia edilen masa zaten orijinal değil, replika idi. Salonda replika olan ile yeni bir masa birlikte duruyor. PTT, tarihi ve kültürel anlamda değere sahip olan obje ve mobilyaların hepsini PTT Sirkeci Müzesi’nde sergiliyor. Ayrıca replika masa restorasyon dolayısıyla geçici olarak güvenli bir alana kaldırılmış.
Masanın tarihi değer taşıyan orijinali PTT Sirkeci Müzesi’nde sergileniyor. Müzeden bir görsel, Tripadvisor’da 2016 yılında paylaşılmış.
Replika masanın restorasyon dolayısıyla zarar görmemesi için kaldırıldığı, 24 Eylül 2020 tarihinde PTT tarafından yapılan resmi açıklamada da paylaşılmış. Masa restorasyonun ardından yeniden yerine konacak.
Sosyal medyada ve haber sitelerinde Azerbaycan’da seferberlik ilan edildiğine dair bazı paylaşımlar yapıldı. İddia için Azerbaycan Seferberlik ve Askere Alımla ilgili Devlet Hizmeti’nin (SHXÇDX) 21 Eylül 2020 tarihinde yaptığı açıklama kaynak gösterildi.
Ancak iddia doğru değil. Azerbaycan bağımsızlığını ilan ettiğinden beri seferberlik ilan edilmedi. Kaynak gösterilen açıklama ise yedek askeri görevlilerin askeri toplantılara çağırılmasıyla ilgili.
Azerbaycan'da 21 Eylül 2020 tarihinde Savunma Bakanlığı Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki tansiyonun yükseldiğine dair bir duyuru yaptı. 21 Eylül Tovuz yönündeki çatışmada bir Azerbaycan askerinin hayatını kaybettiği de açıklandı. Azerbaycan’da seferberlik ilan edildiğine dair iddialarsa yanlış anlaşılmadan ibaret.
Azerbaycan Seferberlik ve Askere Alımla ilgili Devlet Hizmeti (SHXÇDX) 21 Eylül 2020 tarihinde, askeri görevlilerin çeşitli uzmanlıklarla ilgili eğitim toplantılarına çağırıldığına dair bir duyuru paylaştı. Bu duyuru askeri görev ve askeri hizmet hakkında Azerbaycan Cumhuriyeti yasalarına göre yedek askeri görevlilerinin eğitim, denetim ve toplantılara çağırılmasıyla ilgili.
Azerbaycan'daki yasal düzenlemelerin yer aldığı elektronik veri tabanına bakıldığında, 23 Aralık 2011 tarihli yasanın 45. maddesi uyarınca, 21 Eylül 2020 tarihli duyurunun sıra dışı olmadığı görülebilir.
Sosyal medyada yaygın bir fotoğrafın, 15 Temmuz 2016 darbe girişiminden sonra Yunanistan’a firar eden Gençay Böyük isimli savaş pilotunun, Yunanistan Hava Kuvvetleri için çalışmaya başladığını, hatta Türkiye sınırlarını taciz ettiğini gösterdiği iddia etti.
Ancak iddia doğru değil. Gençay Böyük olduğu iddiasıyla paylaşılan fotoğraf Stefanos Karavidas’a ait. Böyük ve Karavidas’ın görselleri karşılaştırıldığında iki farklı kişi oldukları anlaşılıyor.
Emekli pilot, başka internet sitelerinin de alıntıladığı söyleşisinde Yunanistan Hava Kuvvetleri’ne 20 yıl hizmet verdiğini anlatıyor. Pilot son bir buçuk yıldır Birleşik Arap Emirlikleri’nin başkenti Abu Dabi’de uçuş eğitmeni olarak çalıştığını da açıklamış. Türkiye’de yayılan fotoğraflarda da röportajda kullanılan bu görsel yer almış.
İddiada Yunanistan için çalışmaya başladığı iddia edilen savaş pilotu Gencay Büyük olarak geçen isim ise, Gençay Böyük. Böyük’ün Yunanistan’a kaçtığı haberleri o dönem kamuoyuna yansımış. 2015 yılında yayınlanan bir haberde ise kendisine Kurmay Pilot Binbaşı Gençay Böyük unvanıyla Genelkurmay Başkanı Hulusi Akar tarafından “Silahlı Kuvvetler Üstün Hizmet Madalyası Beratı” verildiği yazıyor.
Gençay Böyük’ün ismi Türkiye’nin arananlar listesinde de geçiyor. Gençay Böyük ve Stefanos Karavidas’ın resimlerini yan yana koyduğumuzda, aynı kişi olmadıklarını görebiliyoruz.
İzmir’de bulunan bir yerel gazete 30 Eylül’de şiddetli bir kasırganın Türkiye’yi de vuracağını iddia etti. İçerik kapalı mesajlaşma platformu WhatsApp üzerinden de yayılmaya başladı.
Ancak iddia doğru değil. İddia birebir aynı cümlelerle 2018'den bu yana haber sitelerinde yer alıyor. Meteorolojinin son tahminlerine göre bölgede kasırga beklenmiyor.
Hava durumu kontrol uygulaması Ventusky’a göre de, 30 Eylül’de iddia edildiği gibi saatte 90-100 kilometre hızda değil, en fazla saatte 41 kilometre şiddetinde rüzgar bekleniyor.
12 kademeli Beaufort rüzgar skalasına göre 30 Eylül’de altı şiddetinde rüzgar olacak. Beaufort skalasında, altı şiddetindeki rüzgarın tanımı, “kuvvetli” olarak yapılıyor. Fırtına ya da kasırga değil.
Bu rüzgarlar karada saatte 49 kilometre hızla esebilirken, ağaçların dallarının sallanmasına ve şemsiye kullanmakta zorlanmaya neden olabilir. Ancak kasırga olarak tanımlanmıyorlar.
WhatsApp’tan gönderilen ve Arjantin’deki Covid-19 eğrisinin düzleştiğini anlatan “Arjantin yapıyor” isimli videonun, telefonlara zarar veren bir virüs içerdiği iddia edildi. Metinde konunun CNN’de haberleştirildiği bilgisi de yer alıyor.
Ancak iddia doğru değil. Metin İngilizceden çeviri. Metnin gerçek olmadığını belirten farklı dilde yazılar var. İddia edilen video ya da CNN’in konuyla ilgili bir açıklaması yok. Benzer içerikteki metinler uzun yıllardır sosyal medyada dolaşıyor. WhatsApp’ın bu gibi paylaşımların gerçeği yansıtmadığını belirten bir açıklaması var.
'Just a heads up….They are going to start circulating a video on WhatsApp that shows how the COVID-19 curve is flattening in Argentina. The file is called 'Argentina is doing it', do not open it or see it, it hacks your phone in 10 seconds and it cannot be stopped in any way. Pass the information on to your family and friends. Now they also said it on CNN.'
Yani Temmuz’dan beri internette dolaşan iddia, olduğu gibi Türkçeye aktarılmış.
İlgili kelimelerle arama yaptığımızda yalnızca iddia üzerine yazılmış analizlere ulaşıyoruz. Videonun içeriği hakkında herhangi bir bilgiye ulaşmak mümkün değil. Arjantin’de salgın eğrisinin nasıl düzleştiğini gösteren bir videoya ulaşmak için yapılan aramalardan da bir sonuç elde edilemiyor.
İddiada konunun CNN’de de dile getirildiği belirtilmiş. Anahtar kelimelerle birlikte, CNN Türk ve CNN özelinde yapılan her iki aramada da böyle bir açıklamaya rastlamıyoruz.