Mustafa Kemal Atatürk Tarafından Türkçe'nin Yaygın Kullanımı İçin Bizzat Kendisi Tarafından Verilmiş İsim ve Soyisimler

07.09.2020 - 01:13

21 Haziran 1934'de kabul edilen soyadı kanunundan sonra her Türk vatandaşına soyadı sahibi olma yükümlülüğü getirildi. 2 Ocak 1935'de yürürlüğe giren bu kanun, toplumsal alanda yapılan Atatürk devrimlerinden birisidir. Vatandaşlar kendilerine soyadı seçerken, Mustafa Kemal Atatürk de kendisinin bulmuş olduğu soyadlarını onunla bir şekilde temas halinde olan kişilere vermiştir.

Dr. Eren AKÇİÇEK'in 'Atatürk’ün Verdiği İsimler ve Soyadları Üzerine Bir Deneme' isimli makalesinden derlediğimiz bazı isimler ve soyadlar ise şöyle:

1. Altay

Atatürk General Fahrettin Altay’a Türk Generalleri arasında en uzun boylu olduğu için Altay Dağına benzetmek isteği ile bu soyadını vermiştir. Fahrettin Altay, bu olayı şöyle anlatmıştır: 'Bu ismi İran-Efgan hududunda bulunduğum sırada Atatürk verdi. Gazi Hazretleri sevdiği arkadaşlarına espri yapmaktan hoşlanır ben Türk Generalleri arasında en uzun boylu olduğum için yakın bulunduğum Altay Dağı'na beni benzetmek isteği ile bu ismi verdiğine kani oldum.'

2. Bozkurt

2 Ağustos 1926 tarihinde, Ege Denizi’nin uluslar arası sularında (Midilli adası yakınlarında), “Bozkurt” adlı kömür yüklü Türk gemisi ile “Lotus” adlı Fransız ticaret gemisi çarpıştı. Bozkurt Gemisi battı ve 8 Türk gemicisi de kayboldu. Lotus gemisi, Bozkurt Gemisi'nin birkaç tayfasını ve kaptanını kurtararak İstanbul’a gelmişti. Bu sırada, kazada ölenlerin ailelerin şikayeti üzerine başlatılan soruşturma sırasında, Bozkurt gemisinin kaptanı Hasan ve Lotus gemisinin kaza sırasındaki görevli süvarisi Desmons tutuklandılar. Yapılan yargılama, 15 Eylül’de sonuçlandı; dikkatsizlik ve tedbirsizlik ölüme neden olmaktan Hasan 4 ay hapis ve Desmons da 80 gün hapis ve 22 lira para cezasına çarptırıldılar.

Fransa, kendi vatandaşını Türk mahkemesinin yargılamasına şiddetle karşı çıkmış ve hemen serbest bırakılmasını istemişti. Türkiye, Fransa’nın verdiği notayı reddederek; Türk adliyesinin bu davaya bakmaya hakkı olduğunu ve bağımsız mahkemenin aldığı kararın değiştirilmesinin mümkün olmadığını ileri sürdü. Daha sonra, her iki ülke arasında anlaşarak, konuyu Lahey Uluslar arası Adalet Divanı’na götürmeye karar verdiler.(1927)

Bozkurt-Lotus Davasının uluslar arası bir nitelik kazanması sonucunda, Türkiye’yi dönemin Adliye Vekili ve Hukuk Devrimi’nin Mimarı Mahmut Esat savunmak istedi. Lahey’de Türkiye’yi başarılı bir şekilde savunan ve Adalet Divanı’na Türk tezini kabul ettiren Mahmut Esat’ın bu davayı kazanmasıyla birlikte, devletler arası hukuk alanında Türkiye’nin Batı devletleri ile eşit düzeyde olduğu eylemsel olarak ispatlanmış oldu. Mahmut Esat’ın bu başarısı nedeniyle Atatürk, Ona “Bozkurt” soyadını verdi.

3. Peker

Eski başbakan ve siyaset adamı Recep Bey, prensip sahibi, bildiği konularda ödün tanımayan, dik başlı, pek yürekli, halkın dört dörtlük dediği türden bir kişi olduğu için Atatürk ona “Pek-er” der ve Peker soyadını verdi.

4. Türker

Ermeni asıllı Bora Keresteciyen Kurtuluş Savaşı Boyunca gönüllü çalıştığı Hilâl’i Ahmer (Kızılay) aracılığıyla Anadolu’ya ilaç, tıbbi malzeme naklini sağlar. 1934 yılından 1942’ye kadar Afyon Milletvekili olarak görev yapar. Atatürk Kendisine “Türker” soyadını vermişti.

5. Üstündağ

Atatürk İstanbul Valisi ve Belediye Başkanı Muhiddin Bey’e “Üstündağ” soyadını vermişti. Atatürk Muhiddin Bey’in oğlunun sünnet düğününe geldiğinde yatağında yatmakta olan çocuğu okşar ve sorar;

-“Oğlum adın ne senin?”

-“Üstün”

-“Üstün, Üstün nedir?”

-“Efendim Üstün çok yüksek bir şeydir. Dağ gibi aslanların dolaştığı bir yerdir.”

Atatürk bu çocuksu anlatıştan pek hoşlanmış, gülmüş ve çocuğun sözünü ettiği “Dağ” kelimesine de dikkate alarak, “soyadı bulundu! Muhiddin Üstündağ” der.

6. Atalay

Atatürk'ün çok sevdiği bir meclis üyesi olan ve mecliste çok konuşması ise nam salan Besim Bey'e 'Atalay' soyadı verilmiş. Atalay'ın sözlük anlamı ünlü, namlı, şöhretli kimse demektir.

7. Teoman

TBMM Reisi Kazım Özalp’in oğlunun ismini Atatürk vermiştir.

Teoman Özalp Anlatıyor:

'Gazi Paşa özellikle Türk Tarihine çok ilgi duyardı. Milletin kökenlerinin hangi tarihlere, hangi kavimlere dayandığını araştırırdı. Eski Türk büyüklerinin isimlerinin Türk çocuklarına konulmasını isterdi. Tarih incelemeleri yaptığı bir günün akşamında, 16 Nisan 1931’de ani karar vererek yaverine, “Bu gece Meclis Reisi Kazım Paşa’nın evine gideceğiz ve oğlunun ismini değiştirerek ona Hun İmparatorlarından birinin adını vereceğiz, paşaya duyurun” emrini vermiş.'

8. Gökçen

İlk kadın hava pilotu Sabiha Hanım’a 19 Aralık 1934 tarihinde Atatürk “Gökçen” Soyadını vermiştir. Sabiha Gökçen şöyle anlatmaktadır. 'Henüz Türkkuşu kurulmadan, henüz ben havacı olmayı aklımdan bile geçirmezken, soyadı yasası çıktığı günlerden birinde akşam yemeğinde, önündeki kâğıda Sabiha Gökçen yazdı. Sonra yüzüme gülerek baktı ve

-“Tamam mı çocuğum. Bundan böyle seni Sabiha Gökçen diye çağıracağız. Soyadın kutlu olsun” der sonra kâğıda diğer cümleleri yazıp imzalar.

9. Çınar

Tanınmış inkılâp ve siyasetçi adamlarımızdan biri olan Hüseyin Vasıf Bey’e uzun boyundan ve kuvvetli bünyesinden dolayı Atatürk tarafından “Çınar” soyadı verilmiştir.

10. Kıraç

Atatürk tarafından Amerika Birleşik Devletleri'ne eğitimi geliştirmek için gönderilen Ali Numan Bey’e Anadolu’nun Kıraç topraklarında kuru ziraatla ilgili çalışmalarından dolayı “Kıraç” soyadını vermiştir.

11. Umay

Türk çocuklarına verdiği kıymetli hizmetlerden dolayı Atatürk, Dr. Fuat Mehmet Bey’e Eski Türk dilinde çocukların koruyucusu kutsal Umay’a atfen kendisine “Umay” soyadını vermiştir.

12. Tanrıöver

Hamdullah Subhi Bey, Romanya’da iken Türkiye’de 21 Haziran 1934’de Soyadı Kanunu kabul edilir. Hamdullah Subhi ve baba tarafından bütün erkek akrabaları eski aile isimleri olan “Kocamemi” yi soyadı olarak almayı düşünürler. Abdullah Subhi Bey Soyadı alışını şöyle anlatır:

-“Sofrada idik, Atatürk bana sordu”

-“Hangi Soyadını aldın?”

-“Eski bir aile ismimiz vardır, Kocamemi”

-Atatürk Memi’nin, Memo ve Memiş gibi Arapçadan geldiğini söyledi ve ilave etti;

-“Ben sana tam bir Türkçe isim vereyim. Hamdullah’ın tercümesi “Tanrıöver”dir”

Atatürk bu ismi kendi eliyle kağıda yazdı, kağıdı sofranın üstünde duran geniş bir tasın içine koydu ve ;

-'Her ikisini de yadigar olarak sakla” dedi.

13. SALDIRAY, BATIRAY, ATILAY, YILDIRAY

1936 yılında Almanya’ya Ay Sınıfı İsmini verdiğimiz dört denizaltı gemisi sipariş edildi. 17 Ocak 1938 tarihinde Atatürk Başbakan Celal Bayar’a Denizaltıların ismini bildirir.

Başbakan Celal Bayar’a

Yeni dört denizaltı gemilerimiz için bildirdiğim isimler şunlardır:

1) Saldıray 2) Batıray 3) Atılay 4) Yıldıray

Bunların manalarını izaha bile hacet olmadığı kanaatindeyim. Manaları, som Türkçe olan bu kelimelerin kendisindedir: Saldıran, batıran, atılan, yıldıran.

K. Atatürk

Bonus: Atatürk'ün o ince zekasını bir kez daha ortaya çıkartan, soyadı meselesiyle ilgili oldukça ilginç bir anı:

Bürokrat olan Osman Grandi, oldukça iyi ve içi dışı bir olarak bilinmektedir. Grandi, aynı zamanda İtalyan faşist bir devlet adamının da ismidir. Bir gün Atatürk, bu soyadı ile ilgili merakını Osman Bey'e yöneltir ve aralarında şöyle bir diyalog geçer:

Atatürk: “Ne taşıyorsunuz bu soyadını?”

Osman Grandi: “Çok eskidir, tarihidir, efendim'

Atatürk: “Ne imiş tarihi bakalım?'

Osman Grandi: “Efendim cedlerimizden biri gemi ile Mısır’dan geliyormuş, teknenin kaptanı imiş, yolda büyük bir fırtına çıkmış, imdat gelinceye kadar içindekilerin hepsi boğulmuşlar. Fakat; ceddim grandi direğine çıktığı için kurtulmuş soyadımızın hikayesi budur.”

Atatürk: 'Ne? Ne? Bütün gemidekiler boğulduktan sonra yalnız kendi canını kurtaran kaptanın hatırası mı olur? Beyefendi yalnız bu sebeple bırakınız da bir Türkçe ad takınız'