James Webb uzay teleskobu, evreni daha derinden anlamamızı sağlayarak uzay keşfini bir sonraki seviyeye taşıdı. Webb haberlerinin çoğu medyanın ilgisini çekse de, uzay hakkında hala pek bilinmeyen çok sayıda gelişme de var. Biz de bu yazımızda bu gelişmelerden bazılarından bahsediyoruz.
Bir yıldızın enerjisi bittiğinde kendi içine çöker. Bu, bir kara delik veya bir nötron yıldızı yaratır. Einstein'ın genel görelilik kuramına göre bir nesnenin kütlesi varsa, o nesne yer çekimi de uygular. Uzay-zamanın eğriliği ise yer çekimi tarafından bozulur. Örneğin 2017'de bilim insanları iki nötron yıldızının birbirine çarpmasını kaydetti. Uzayda ses dağılamadığı için büyük bir patlama olmadı ancak oldukça fazla yer çekimi dalgası tespit edildi; çarpışan iki yıldızın güçlü etkisi, uzay-zamanda bir dalgalanmaya neden olan yer çekimi dalgaları yarattı.
Şimdiye kadar muhtemelen en azından 'karanlık madde' terimini duymuşsunuzdur. Bunun gerçekten ne olduğundan emin değilseniz endişelenmeyin çünkü bilim insanları da emin değil. Yine de keşfettikleri şey, yıldız dağılımının ve galaksilerin hareketinin, uzay 'normal' maddeden oluşuyorsa 'olması gerektiği' gibi davranmadığıdır. Karanlık maddenin var olduğuna dair en büyük kanıt bu ama tam olarak ne olduğunu bilmiyoruz.
SpaceX'in yenilikçi uzay araçları uzayı keşfetme şeklimizi değiştiriyor. Falcon 9 ile SpaceX oyunu tamamen değiştirdi. Peki bu kadar büyük olan şey ne? Cevabı çok amaçlı ve yeniden kullanılabilir bir uzay aracı. Bu durum uydu üzerinden iletişim (Starlink) gibi alanları şimdiden değiştiriyor. Kaç farklı görevin bu araçlar sayesinde tamamlanabileceğini hayal etsenize.
Bir kara deliğin varlığının gerçek fotoğrafik kanıtı olan ilk görüntüsünü ne zaman elde ettiğimizi hatırlıyor musunuz? İlkokuldan beri onlar hakkında bir şeyler duyup öğrensek de, bilim insanları 2019 yılına kadar olay ufku teleskopuyla net bir resim elde edememişlerdi.
Karadelikler kendi başlarına oldukça etkileyicidir ancak Samanyolu'nun çekirdeğinde, Yay yıldız takımının üzerinde gezinen iki genişleyen gama ışını baloncuğu vardır. Keşif 2010 yılında yapıldı ancak kökenlerinden henüz emin değiliz. Baloncuklar galaksinin merkezine temas ederek geniş bir kum saati şekli oluşturmakta.
Başka bir yaşanabilir gezegen arayışı uzun süredir devam ediyor. Gezegenimiz, buradaki yaşamı desteklemek için benzersiz bir şekilde uygun ve henüz buna benzer başka bir gezegen bulunamadı. En yakın seçenekler ne? Exoplanet Ross 128b, 2017'de keşfedildi ve Speculoos-2c adlı süper dünya benzeri gezegen, 2022'de keşfedildi. Speculoos-2c bize Ross128b'den daha uzak ama Dünya'dan %40 daha büyük ve yörüngesinde yıldızına daha yakın olmasına rağmen yıldızı altı kat daha küçük ve sıcaklığının yarısı kadar.
Bu her ne kadar bir teori de olsa, gezegenimizin bir zamanlar yuvarlak bir çöreği andırdığı düşünülmekte. İngilizcede 'synestia' adı verilen kısa ömürlü ve halka şeklinde olan sıcak kütlelerin, iki gezegen büyüklüğündeki cismin çarpışmalarından doğduğuna inanılıyor. Dünya da 4 milyar yıl kadar önce böyle bir durum yaşamış olabilir.
Cygnus galaksisindeki manyetik alanlar, uzaydan gelen malzemeler için bir tür ağ görevi görüyor. Bu durum pek heyecanlı gelmeyebilir ama bu manyetik alanın harika yanı, galaksinin merkezindeki aç süper kütleli kara deliği 'beslemek' ve ona güç sağlamak için mükemmel bir yol yaratmış olmasıdır.
Karadeliklerden ve manyetik alanlardan bahsetmişken... tipik olarak karadelikler çok yaklaşırlarsa malzemeyi içlerine çekerler. Ancak Samanyolu galaksisindeki merkezi kara delik, malzemeyi içine değil deliğin *etrafına* yönlendirecek şekilde onu çevreleyen manyetik alanlara sahiptir.
Lovejoy isimli kuyruklu yıldız arkasında bir etil alkol izi bırakıyor. Paris Gözlemevi'ndeki bilim insanlarından oluşan bir ekip bir tür şeker (alkolün içinde bulunan) de dahil olmak üzere 21 organik molekülün kanıtını buldu. Bu sonuçlar, kuyruklu yıldızların bir noktada yaşam yaratan bileşenler içermiş olabileceği teorisini desteklemekte.
Orion Bulutsusu'nda, kendisine fazladan yer açan yeni doğmuş bir yıldız var. Bu yeni doğan yıldızdan gelen yıldız rüzgarı onun etrafında esiyor ve daha fazla tohum materyalinin daha fazla yeni yıldıza dönüşmesini engelliyor. Bu, yıldızların nasıl oluştuğuna yeni bir ışık tutuyor. Yeni yıldızların süpernova adı verilen patlayan yıldızlardan oluştuğu düşünülüyor. Ancak şimdi, belki de bebek yıldızların bu tohum malzemesini saçmak için bu rüzgarı ürettiği düşünülüyor.
Evet, Falcon 9 harika bir uzay aracı. Ancak SpaceX ve tüm yeniliklerinden önce Voyager 1 ve Voyager 2 araçları vardı. 1977'de fırlatılan Voyager 1, 2012'de yıldızlararası uzaya ulaşan ilk uzay aracı oldu. (Yıldızlararası uzay, bir galaksideki yıldız sistemleri arasındaki boşluktur.) Voyager hâlâ evrenin keşfedilmemiş bölgelerinden bilgi gönderiyor.
2015 yılında, uzak uzayda bir süpernova olduğu düşünülen bir bozulma oldu. Bu durum Samanyolu galaksisinin tüm yıldızlarından 20 kat daha parlak bir ışık üretti. Bununla birlikte 2016'da bir araştırma ekibi, bu olayın aslında dönen bir süper kütleli kara deliğin içine çekilen ölmekte olan bir yıldız olduğunu açıklayan bir makale yayınladı.
Yıldızlararası bir nesne, bir yıldızın yer çekimi etkisine bağlı olmayan bir nesnedir. Kuyruklu yıldızlar, asteroitler ve haydut gezegenlerin hepsi bu tanıma uysa da, Hawaii'deki Pan-STARRS 1 teleskopu, Güneş Sistemimizde kabaca bir futbol sahası büyüklüğünde farklı bir yıldızlararası nesne tespit etti. Takma adı 'Oumuamua' (Kaşif) olan bu obje, Güneş Sistemimize yıldızlararası boşluktan geldiği kesin bilinen ilk objedir.
2017'de bilim insanları, bizimkine çarpıcı biçimde benzeyen bir gezegen sistemi keşfettiler. Sistem, erken Güneşimize benzer bir yıldızı bile çevreliyor.
Dünya gezegenindeki volkanlar oldukça sıcak erimiş kayaları serbest bırakır. Diğer gezegenlerdeki volkanlar da aynı şekilde çalışacak diye bir kural yoktur. 2015 yılında NASA'nın Dawn görevi, cüce gezegen Ceres'te volkanik bir dağ buldu. Bu dağın, çamurla karışık donmuş tuzlu suyu serbest bırakan bir kriyovolkan tarafından oluşturulduğu düşünülüyor.
2013 yılında fırlatılan Gaia uydusu, Samanyolu'ndaki bir milyardan fazla yıldızın mesafe ölçümlerini ve 150 milyondan fazla yıldızın hız verilerini alma amacına sahipti. Sonuç olarak ise bizlere galaksimizdeki 1,7 milyar yıldızın haritasını sundu. Bu, bilim insanlarının galaksimizin nasıl oluştuğunu, şimdi nasıl olduğunu, ne kadar hızlı genişlediğini ve çok daha fazlasını incelemesine yardımcı oluyor.
Bilim insanları asteroitleri görebiliyorken, yakın zamana kadar hareket eden bir asteroidi takip edemiyorlardı. James Webb uzay teleskobu ile artık bu nesneleri ve daha fazlasını takip ederek nerede ve nasıl hareket ettiklerini görebiliyoruz. Oldukça havalı.
Cigar Galaksisi, Samanyolu'ndan 10 kat daha hızlı yeni yıldızlar üretme hızıyla tanınır. Galaksinin merkezinde, manyetik alanla hizalanmış güçlü bir yıldız rüzgarı vardır. Rüzgarla çalışan bu manyetik alan, 50 veya 60 milyon Güneşin kütlesine eşit bir gaz ve toz kütlesi taşımaktadır.
En eski evren tam olarak nedir? Daha önce en eski galaksinin, Büyük Patlamadan yalnızca 300 milyon yıl sonra oluştuğu tahmin edilen Glass-z13 olduğu düşünülüyordu. Ancak James Webb teleskobu tesadüfen daha eski bir tane buldu. Bu yeni bulunan galaksinin ise Büyük Patlamadan 235 milyon yıl sonra meydana geldiği sanılmakta.
2018'de Ay'ın kuzey ve güney kutuplarında buz keşfedildi ancak şimdi her zamankinden daha fazla kanıt var. Kızılötesi astronomi yapan stratosferik gözlemevi, Clavice kraterindeki su molekülleri için dalga boyunu keşfetti.
Mars her zaman spekülasyona ve araştırmaya değer bir gezegen olmuştur; sonuçta bir gün orada yaşayacak olma ihtimalimiz oldukça yüksek. Son on yılda birkaç önemli Mars keşfi oldu. 2016 yılında, New Mexico eyaletinden daha büyük bir buz tabakası toprağın yalnızca 10 metre kadar altında keşfedildi. Ayrıca Mars yüzeyinin altında bulunan kıyı çizgilerinden, iki mega tsunami olayı gerçekleştiği düşünülüyor.
Jüpiter'in yerçekimi, boyutları Merkür gezegeninden standart bir spor sahasına kadar değişen çok sayıda uyduyu kendine çekmiştir. İşin garip olan kısmı ise Jüpiter'in kaç tane uydusu olduğundan tam olarak emin değiliz. Mevcut sayı 83, ve 20 uydu daha keşif ve resmi isimlerin onaylanmasını bekliyor. James Webb Uzay Teleskobu sayesinde Jüpiter hakkında, daha yüksek ve alçak irtifa alanları gibi birçok başka şey de öğreniyoruz.
Bir ötegezegen, Güneş Sisteminin dışındaki bir gezegendir ve teknolojideki gelişmeler sayesinde bunların Samanyolu'nda ve muhtemelen tüm evrende yaygın olduğunu biliyoruz. James Webb Uzay Teleskobu'ndan bir başka keşif, bu ötegezegenlerden birinin kimyasal ve moleküler yapısıdır. Bu gelişmeler sayesinde 'Sıcak Satürn' olarak da bilinen Wasp-39b'nin atmosferinde potasyum, sodyum, su, karbondioksit, karbon monoksit ve kükürt dioksit gibi kimyasallar bulunduğunu biliyoruz.
James Webb uzay teleskobu sayesinde gerçekten akıllara durgunluk veren şey, evrenin ne kadar devasa olduğu. Araştırmacılar şu ana kadar 55 uzak gök ada tespit ettiler ve bu gök adalardan 44'ü daha önce hiç gözlemlenmemişti.
Sizin en çok ilginizi çeken uzay keşfi hangisi oldu? Yorumlarda buluşalım!