Minibüsler... Kimilerimizin her gün, kimilerimizin gün aşırı ama çoğumuzun en az haftada bir ziyaret ettiği vazgeçilmez mekanlar. Bu minibüslerde kimilerimizin ne anıları vardır kim bilir. Peki ya bu minibüsleri kullananlar? Onlar, bu ayaklı dergahları idare edebilmek için günde kaç defa beyin kıvrımlarını zorluyorlar dersiniz... Peki ya nasıl idare ediyorlar bu minibüsleri? İşte sizin için sıralandı. Liste daha uzayıp gidebilir ama en temel halleriyle, minibüs bilimleri...
Ülkemizdeki en işlek ve önemli taşımacılık unsurlarından olan minibüsler, lojistik bilimi öğelerinin uygulanması gereken yerlerin başında gelmektedir. Yolcuların en kısa ve en hızlı şekilde bir noktadan diğer noktaya ulaştırılması, ulaştırılırken en az hasarla ulaştırılması, işlek ve tenha yolların bilinmesi, hadi onu da geçersek en azından ana yolların bilinmesi şöför kişiyi taşıma bilimi olan lojistik bilmeye elzem tutmaktadır. Temel lojistik kurallarınının bilinmesi yeterli olsa da, zaman zaman CIF, CFR, Exworks, FOB gibi taşıma şekilleri bilmek de işe yarayabilir.
Olmazsa olmaz bilinmesi gereken hususlardan biri de, işletme bilimidir. Minibüs yolcularının memnuniyeti ve konforu için düzenlemeler yapılarak yolcunun devamlılığını sağlanabilir; yolcu ilerleyen zamanlarda minibüsü plakasından veya -özellikle Uluslararası İlişkiler maddesinde bahsedeceğimiz üzere- değişik farklı zımbırtılarından tanıyıp yeniden binebilir. Böylelikle Amerikalıların tabiriyle yolcuda bir 'brand loyalty' ve 'consume habit' yaratılabilir. İşletmenin detaylarını bilmemek, bir minibüs şöförü için bilgi yarışmasında 3 joker alıp yine de soruyu bilememekle eşdeğerdir.
İşletmeden ekonomi bilimlerine geçişteki o ince çizgide yer verdiğimiz bu madde, minibüs gelirlerini ayakta tutmak zorunda olan bir minibüs şöförünün bilmesi gereken önemli nüanslardan birini içermektedir. Minibüs koltuklarına geçirilen bez sırtlıklarda ve minibüs dışı giydirmeliklerde yer alacak olan reklamlar, hem minibüse önemli sağlamakta hem de muhtemelen birçoğu hayatında ilk defa duyulacak yolcular tarafından benimsenmeli ve dikkat çekmeli, aynı zamanda da kişiyi din, siyaset, etnik vb. ayırımı yapmaksızın rahatsız etmemlidir. Bu ince iş, ince reklamcılık uzmanlığı gerektirmektedir.
Ve geldik can alıcı noktaya. Napolyon'dan beri bütün minibüslerin var oluş sebebi olan para kazanma isteği, en pratik hale gelebilmek için şöförleri ufak çaplı mikroekonomist yapmaz ise o minibüsten GSYİH'e ve yurttaşa hayır beklemeyin değerli okurlar. 'İki adet Küçükyalı ne kadar?' sorusuna paraüstüyle beraber anlık cevap verebilmek, basit toplama çıkarmadan ötesini gerektirmektedir. Ayrıyeten mevcut kaynakların (minibüste uçuşan kağıt ve bozuk paralar) maksimum verimlilikte kullanımı (paraüstü doğru kişiye doğru miktarda teslim edilmiş mi?) minibüsü daha ileriye götürmekte, bu da şöförün yine mikroekonomi bilmesini elzem kılmaktadır.
Bir minibüs şöförü için, sadece mikroekonomi bilmek asla yetmez. 'Ablacım Dudullu 10 lira üstün buyrun'dan öte, o Dudullu mesafesinin arz ve talep dengelerine göre nakti değerini hesap etmek, bu konuda mikroekonomiden daha ötede bilgiler bilmeyi gerektirir. Minibüsün iki kalkış noktası A ve B arasındaki değişen mesafelerde binen yolcuya göre para almak; gazi, emekli, öğrenci gibi değişik meslek gruplarından alınacak olan miktarı piyasa şartlarına göre analiz edip beirlemek; minibüsün günlük yaptığı yola göre yakılacak yakıtın mazot mu gaz mı benzin mi su mu olacağını analiz etmek gibi finansal derinlik gerektiren konularda karar verebilmek, bir minibüs şöförü için ancak makroekonomi yetisiyle mümkündür
Bir minibüsteki en önemli unsurla, yani yolcuyla olan iletişim gayet tabi ki de üstünkörü ve baştan savma olmamalıdır. Gerek paraüstü muhabbetleri olsun, gerek 'abicim şu beşliği bir arkaya uzatabilir misiniz' olsun, 'buyur kardeşim yer yoksa gel vitesin kenarına otur' gibi yolcuya karşı nazik ve onun gururunu okşayıcı, onu değerli hissettirici kelamlar CRM (Müşteri İlişkileri Yönetimi) uzmanlığı gerektirmektedir. Böylelikle yolcuda üst düzey bir 'Customer Satisfaction' yaratılacak, hem şöför görevini layıkıyla yerine getirmiş olacak hem de yolcu eşine dostuna bindiği minibüsten çiçek böcek dolu cümlelerle bahsedecektir.
Gayet tabi minibüsün konforu kadar içeriği de önemli demiştik. Yolcunun gözüne hoş gelen, onun ilgisini çekecek ve yolculuğu boyunca sıkmayacak ufak tontiş görseller de minibüs şöförlerinin yapmaları gereken uygulamalar arasındadır. Bu tontiş görseller de -kaynağı nereden gelir bilinmez- genelde yurtdışlarından getirilen futbol takımı ve ufak plakamsı nesneler olmaktadır. Genellikle minibüs döşemelerinde sıkça gördüğümüz bu nesneler Dortmund, Bayern, Mönchengladbach gibi Alman futbol takımlarının flamaları ve Texas gibi Birleşik Devletler eyaletlerinden gelen ufak levhalar olmakta ama bununla birlikte çok değişik ülkelerden çok değişik objeler de görülmektedir. İşte bu global çaptaki görsellerin devamlılığının sağlanması, ancak dışişlerinde şöförün sahip olduğu maharet ve yurtdışındaki akrabalarla kurulan iyi ilişkiler sayesinde süreklilik kazanır.
Bir minibüs şöförü gerektiği zaman bir yönetim erki olarak minibüsündeki asayiş ve düzeni sağlamakla, gerektiği zaman da minibüsünün ve yolcularının selameti için daha yetkili mercilerle uzlaşı içinde olmakla yükümlüdür. Minibüsün içinde 'arkadaşlar bi zahmet arkaya doğru sıkışalım', 'ablacım bak orda boş yer var oturabilir miyiz', 'ücretini uzatamayan var mı' gibi cümlelerle yönetimi ve asayişi sağlamakla birlikte; polis, jandarma gibi kolluk kuvvetleriyle, üst düzey bürokratlarla, milletvekilleriyle vb. iyi ilişkiler içerisinde bulunmak ancak engin bir siyaset yeteneğiyle mümkündür. Siyaset bilimine malik olmayan minibüs şöförleri, minibüslerinde dirlik ve düzeni asla tam hakim kılamazlar.
Minibüs şöförleri elbette ki işlerinin hayırlı gitmesini isterler. İşte bunun için edilecek dualar, yapılacak hamdüssenaların da bir plan ve düzen içerisinde olması minibüsün işlerinin yolunda gitmesi konusunda kilit noktaları oluşturmaktadır. Kontağı çevirirken edilecek duanın ve kapatırken kurulacak şükür cümlesinin ne gibi başlıklar içerdiği, minibüse asılacak duaların ve ayetlerin konumlandırılması gibi ince hususlar için ilahiyat iliminden feyz alınması, minibüs şöförleri için müspet etki yaratmaktadır. Ayrıyeten değişik inançlardaki yolculara gösterilecek hassasiyet de bu ilimden yararlanma kapsamına girebilir
Doğaldır ki müzik hem minibüs şöförü hem de minibüs yolcuları için ruhun gıdasıdır. Ama ölçüsüz gıdanın insanı obeziteye sürüklediği gibi, ölçüsüz müzik de insanı bambaşka ruh hallerine sürükleyebilir. Minibüs şöförü olarak tabii ki her yolcunun ruh haline göre müzik yayını yapmak zordur ama ortamın genel ahval ve şeraiti dahilinde uygun yayınlar yapmak ve müzik konusunda yolcuyla empati kurabilmek, müzik biliminin ince hususlarının minibüs şöförlerini tarafından bilinmesi gerektiği savının yeterli kanıtlarıdır. Yoksa bizde biliriz yani sabahtan akşama kadar Kral FM açmayı.
Deminki maddede de bahsettiğimiz üzere ülkemizdeki minibüs yolcuları gün içerisinde çok değişik ruh hallerinde seyir izleyebiliyorlar. Minibüsler ise değişik özellikteki yolcular arasında gün boyu 'siz kazan ben kepçe' misali mesailerini sürdürüyorlar. İşte bu esnada morali bozuk olan yolcuyu yanındaki o tahtvari tekli koltuğa oturtup sarfedilen anahtarvari 'anlat kardeş' cümlesi, psikoloji biliminin niteliklerinden yoksun minibüs şöförleri tarafından maalesef sarfedilemiyor. Ayrıyeten yolcular arasındaki ilişkilerin düzenlenmesi konusundaki telkin edici tavırlar (örneğin yaşlı teyzeye yer vermesi konusunda uyarılan çocuğun psikolojisi gibi), minibüs şöförlerinin bu bilimi es geçmemeleri gerektiğinin bir kanıtı.
Bu madde de minibüs şöförleri için ayrıca can alıcı maddelerden bir tanesi. Ekmek tekneleri olan minibüsler konusunda her türlü donanıma sahip olmak; trafik esnasında veya trafiğe çıkmadan hemen yolda kalma, parça eksiği, fren kayması, balata tutulması, şanzıman şişmesi, far sönmesi gibi akıllara gelebilecek olan bilimum acil durumda şöförün yetkinliği, mekanik ilmindeki hüneriyle doğru orantılıdır. Mekanik bilen şöför her zaman 1-0 öndedir, mekanik bilen şöför yolcusuna güven verir, mekanik bilen şöför CRM'de müşteri memnuniyeti yaratır, işletmede 'kullanım tutkusu' yaratır. Kısaca bir şöför, mekanik bilmelidir.
Bu konuda çok fazla açıklamaya gerek yok. Biz bırakalım resimler konuşsun.