Bilimde rüzgarın Batı'nın ardında olduğu modern yılları unutun, 15. yüzyıl ve öncesinde Batı, Osmanlı kaynaklarını kendi dillerine çevirip, bilimi tam anlamıyla bir adım geriden takip ediyordu. Bu parıltılı dönemin sonunu hazırlayan belli başlı olaylar olmakla birlikte, bunlar arasında en önemlilerinden 'Takiyüddin Vakası' astronomide dünyaya yön verecek gelişmeleri akla hayale sığmayacak sebeplerle yerle yeksan edildiğini gösterir.
Gelin, bilim tarihimizde bir yolculuğa çıkalım.
Takiyüddin, Osmanlı'da yetişen en büyük astronomlardan biri, 1526'da Şam'da doğar ve 1550'de İstanbul'a gelir. Kadılık zamanlarında Takiyüddin, çokça gözlem yapmış ve bu gözlemlerinin tutarlılığı ve o dönem kimi kararların üzerinde büyük etki yaratan göklere hakimiyeti sebebiyle saray müneccimbaşılığına yükselmişti.
Bu dönemde yani 1570'li yıllarda Galata Kulesi'nde gözlemler yapmayı sürdürse de yöneticilerin desteği ve başarısı padişah III. Murat'ı da ikna ederek Takiyüddin'e Tophane tepelerinde bir rasathane kurulur.
Takiyüddin bu rasathane bünyesinde sadece astronomi üzerine de çalışmaz, matematik alanında da çağdaşlarının odaklanmadığı çokça konuda formüller, teoriler üretir. Bu yönüyle basit bir gözlemci yahut müneccim olmadığı, bilim insanı olduğunu da not etmek gerek.
Takiyüddin bunların tanımlarını vermiş, gerekli pratik kanıtlamalarını yapmış ve trigonometrik cetveller hazırlamıştı. Ayrıca açılara olan hakimiyetini optik alanında da göstererek yansıma açılarını hesaplamış, bunları da eserlerinde formülize ederek açıklamıştı.
Sadece pratik değil, kuramsal incelemesini de yapmış, ondalık kesirler üzerine akademik denebilecek düzeyde çalışmalar ortaya koymuştu. Kuramsal çalışmalarına ondalık kesirlerin dört işlemde nasıl kullanılacağına dair önerileri de eklendiğinde Batı'da ondan çok uzun süre sonra benzer çalışmaların izine rastlandığını belirtmek gerekir.
Zamanı kabaca belirlemek bir yana, Takiyüddin dakika ve saniye verebilen saatler tasarlamış, eserlerinde de dakika hesaplarının formüllerinden bahsetmişti. Güneş ve yıldızlar arasındaki süreyi tutarlı biçimde açıklamaya çalışırken hatasız gözlemler yapmak için dakikayı verebilen mekanik saatler üzerine önemli çalışmalar ortaya çıkarmıştı.
Çağının hayli ilerisindeydi!
Yaşadığı yıllarda, Kopernik'in ortaya attığı bilimsel devrimi pratikte gerçekleyen astronom Tycho Brahe onu bu devrimin parçası yapacak astronomik aygıtların yarısına yakınını Takiyüddin'in tasarımlarıyla ortaya çıkarmıştı.
Aynı dönemde yaşıyorlardı, Takiyüddin İstanbul'da, Brahe Danimarka'da Uraniborg Rasathanesi'nde birbirlerinden habersiz benzer gözlemleri yapıyordu. Brahe'nin ardından gelen Kepler onun ortaya attığı ölçümleri nihayete erdirecekti, bu yönden Brahe'nin biraz daha şanslı olduğunu düşünebiliriz ya da Takiyüddin'in şanssızlığından bahsedebiliriz.
Tabii buradaki 'şans' payının ne olduğuna bir şerh düşerek.
İstanbul semâlarında görülen ve neredeyse bir ay boyunca gözlemlenen bir kuyrukluyıldız sebebi bilinmeyen, büyük bir korku yaratmıştı. Bu gözlemlerin sonrasında hem bir salgın hem de deprem olduktan sonra halk iyiden iyiye hurafelerin tesiri altına girdi. Tüm bu olayların insanlık tarihinde sık sık yaşanan olaylar olduğu unutulmuş ve felaketlerin 'rasathaneden dolayı yaşandığı' düşünülmeye başlandı. Öyle ki aynı günlerde halkı galeyana getirmek için Takiyüddin'in meleklerin bacaklarına baktığına dair bir kanı oluşturulduğu da rivayet edilir.
Tabii tüm bu hurafelere aklıselim doğrultusunda yanıt verilecek bir ortam da yoktu, İran Seferi beklenen sonuçları vermedikçe III. Murat üzerindeki baskılar artmıştı. Hurafelere inanmasa bile böyle bir çoğunluğu karşısına almak istememişti kuşkusuz.
“Gözlem yapmak uğursuzluk getirir. Meleklerin sırlarını küstahça anlamaya çalışmanın vahim sonuçları çok açıktır. Gözlem yapılan hiçbir memlekette işler yolunda gitmemiş ve devlet yapısı mutlaka zelzeleye uğramıştır.”
Rasathane top atışlarıyla yerle bir olurken bilim de bu topraklardan göçmeye işte o günlerde başladı, öncülüğü Batı'ya devretti. Peki 500 yıl öncesine bakarak hayıflanmak bir yana şapkamızı önümüze koyalım ve düşünelim: Günümüzde bilime yeterli kıymeti verebiliyor muyuz?
Bu soru işaretini akıllarda tutmak gerek.
Yine bir osmanlı çomarlığı.osmanlı bağnazlığı hala bu ülkenin başına bela.
Şu rasathaneyi yıkan zihniyet, "İslam bilime yön verdi!" diyerek deve sidiğinin şifa olduğunu iddia eden şarlatanlarıyla bilime cephe alıyor. Böyle de tuhaf bir durum!
Düşünsene adama demişler küstah diye ama meleğin namusuna sahip çıkmaya çalışmak daha küstahlık değil mi? Ulan der meleğin bacağı var mı? Bunlar gökyüzünde mi duruyor hepsi? Allah varken sana mı kaldı namusu ? dememiş mi kimse :). İşte hala aynı cahil kesim yine cahil insanları kandırmaya devam ediyor. Değişen bir şey yok.