“Açıl Susam Açıl” deyimini neredeyse bilmeyen yoktur. Ali Baba ve Kırk Haramiler masalından hafızalarımıza kazınan bu sihirli cümle hepimizi büyülemiştir. Ama bu cümlede neden “susam” geçiyor, hiç düşündünüz mü? Cevap masalın çok ötesinde, doğanın kendisinde saklı. Aslında susam bitkisinin bizzat kendi davranışı bu ifadenin kaynağı.
Hikayenin ilk yazılı versiyonu, Antoine Galland tarafından 1700’lü yıllarda Fransızcaya çevrildiğinde bu şekilde kalıplaştı. Ancak asıl ilginç olan, bu ifadenin rastgele seçilmemiş olması. Susam bitkisinin doğasında yer alan bir özellik, sihirli cümlenin arkasındaki mantığı açıklıyor.
Susam, yeterince olgunlaştığında kapsülünün aniden açılmasıyla bilinir. Yani bir susam kabuğu olgunlaştığında “açıl” komutunu bekliyormuş gibi kendiliğinden pat diye açılır ve içindeki tohumlar her yere dağılır.
Eğer susam tam zamanında toplanmazsa kapsüller aniden patlar ve tohumlar her yere dağılır. İşte bu özelliği “açıl susam açıl” ifadesinin temel ilham kaynağı olarak kabul ediliyor. Susam kapsüllerinin aniden açılması, bir kapının ya da bir mağaranın bir anda açılmasına benzetilmiş olabilir.
Ayrıca susam, binlerce yıldır dünya genelinde ticarette önemli bir ürün olmuş. Küçük bir tohum gibi görünse de yüksek yağ oranı sayesinde değerli bir maldı. Susam tohumları Hindistan’dan Orta Doğu’ya, oradan da Avrupa’ya uzanan ticaret ağlarında sıkça taşınırdı.
Şimdi sırada 500 lira değerinde ikinci soru...
Fazla mantıklı değil bence. Açıl kapı açıl, açıl çiçek açıl, açıl güneş açıl gibi bir sürü açılan şey varken neden susam yani 😅