Fazla uzağa gitmeden tarihi bir tur yapmak isterseniz Dara Antik Kenti listenizin başında yer almalı. İnsanlık tarihinin en önemli ve en eski kanıtlarına ev sahipliği yapan ve Mezopotamya’nın ticaret merkezi olarak bilinen bu muhteşem tarihi varlığı araştırdık. Hazırsanız binlerce yıl öncesinde tarihi bir yolculuğa çıkıyoruz.
Antik kent Mardin'e 30 kilometre uzaklıkta, Oğuz köyünde bulunuyor. Adını Pers Kralı III. Darius’un (MÖ 336-330) Büyük İskender’e (MÖ 336-323) karşı yaptığı savaşta hayatını kaybettiği yerden aldığı rivayet ediliyor. Anadolu’nun Efes’i olarak anılan antik kent Roma İmparatoru I. Anastasius (491-518) tarafından milattan sonra 503-507 yılları arasında inşa edildi. Bu nedenle kente verilen ilk isim Anastasiopolis oldu, zamanla bu isim değişerek bugünkü halini aldı. Kent, etrafı büyük ve güçlü kayalarla çevrili olduğudan Sasanilere karşı savunma yapabilmek amacıyla inşa edildi.
4. yüzyılda Roma'nın önemli sınırlarından biri olan Nusaybin, Sasaniler tarafından ele geçiriliyor. I. Anastasius, Doğu Roma İmparatorluğu sınır güvenliği artırmak için Dara'yı garnizon kenti olarak seçiyor. Stratejik konumu, su kaynaklarına yakın olması, kolay korunabilir olması gibi nedenlerle seçilen kent, zamanla Mezopotamya bölgesinin yönetim ve idari merkezi oluyor.
Bunun yanı sıra Karadeniz kıyılarından Kafkasya’ya, Basra Körfezi'nden Doğu Akdeniz’e kadar uzanan ticaret yollarıyla önemli bir yerleşim yeri ve ticaret merkezi olarak uzun yıllar işlevini sürdürüyor. Kent, MS 573 - 591 ve 606 - 620 yılları asasında Sasani Devleti, 620 – 639 yıllarında da Doğu Roma İmparatorluğu hakimiyetinde kaldı. Yıllar içerisinde birçok devlete ve millete ev sahipliği yapan kent; 14. yüzyıldan itibaren terk edilerek küçük bir yerleşkeye döndü. Dara Antik Kenti’nde, Mardin Müzesi ve Prof. Dr. Metin Ahubay danışmanlığında 1986’dan beri kazı çalışmaları ve araştırmalar yapılmaya devam ediyor.
4 metrelik surlarla çevrili şehrin Kuzey ve Güney Kapısı olmak üzere iki girişi bulunuyor. Zamanla tahrip olan şehrin etrafındaki surlar günümüzde kısmen görülebiliyor. Surlar içerisinde kilise, saray, cami, sarnıç ve köprüler bulunuyor. Kentin kuzeyindeki tepede 50 metre yüksekliğinde bir iç kale bulunuyor. Ayrıca bu tepede günümüzde orada yaşayan köylülerin evleri bulunuyor. Kentin taş parçalarıyla yapılan bu evler tarihsel bilgilere ulaşmayı daha güç hale getirmiş.
Kayaya oyulan kilise, mahzen gibi yapılar günümüzde büyük oranda tahrip olmuş. Fakat şehir surları, kaya mezarlar, erzak depoları gibi alanları ziyaret edip görebilmek mümkün. Ayrıca taş köprü, yer altı yerleşimleri, sarnıçlar ve su kanalları günümüze kadar sapasağlam gelebildi. Dara Antik Kenti'ni ziyaret ettiğiniz zaman göreceğiniz her şeye çok şaşıracağınıza eminiz.
İşte onlardan birkaçı:
Dara’nın batısında bulunan Nekropol MS 6. yüzyılda taş ocağı olarak kullanılan tepelerden oluşuyor. Düzgün kesim sonrasında mezarlık alanı haline getirilen alan, doğal kayalar oyularak elle yapılmış. İnançları Paganizm olan halk, tanrıları Mitra'nın kayadan doğduğuna inanıyordu. Kendi ölülerinin de bir gün yeniden doğacağı inancı ile onları kaya mezarlara gömdüler. Bu yapılar arasında 3 çeşit mezar tipi bulunuyor: Kaya mezarları (6 - 8. yüzyıl), lahit mezarlar (6 – 8. yüzyıl) ve sanduka mezarlar (8 – 14. yüzyıl).
Büyük blok taşlardan yapılan cadde, kentin güneyinden kuzeyine doğru uzanıyor ve Dara Deresi boyunca devam ediyor. Yaklaşık 5.5 metre genişliğindeki cadde zamanın kentin çarşı diyebileceğimiz kısmı olarak biliniyor.
Ana kayaya oyulan Büyük Galeri Mezar toplamda üç katlı. Mezarın 573 yılında Sasaniler tarafından öldürülen Doğu Roma halkına ithafen yaptırıldığı düşünülüyor. Mezarlığın girişinde Ezekiel (Ölüleri dirilten Pagan Peygamber) “ruhlara nefes verilmesi ve yeniden dirilişin” oyulduğu sahne bulunuyor. Yapılan kazılar sonrasında yapının alt katında bulunan yüzlerce insanın da tekrar dirilmesi için bu mezara gömüldüğü düşünülüyor.
Dikkat çeken bir diğer konu ise Mezopotamya bölgesindeki ilk barajın Dara'da yapılmış olması. Kentin en önemli savunma araçlarından olan sarnıçlar, dağlardan gelen suyu depolayarak şehrin su ihtiyacını yıllarca karşıladı. Depolanabilir su kaynağı sayesinde kent, kuşatmalara ve savaşlara uzun süre direnebildi. Sarnıçlar, 2 ayrı noktaya yapıldı: Batı 1 Sarnıcı surların içinde kentin su ihtiyacını karşıladı, Batı 2 Sarnıcı ana surların dışına yapıldığı için ticari kervanların ihtiyacını giderdi.
Günümüzde kentte, Dara Deresi üzerinden geçen 4 adet köprü bulunuyor. 3 tanesi kentin içinde, 1 tanesi de Güney Kapısı'nın dışında. Surlar içerisinde en güneyde bulunan köprü, günümüzde de kullanılabilecek kadar sağlam.
Antik kent; Mardin'e 30 kilometre mesafede, Suriye'ye sınırına yakın bir bölgede bulunuyor. Ziyaretlerin Mardin üzerinden yapılması tavsiye edilen kentin girişi ise ücretsiz. Pazartesi günleri kapalı olan kent, yaz dönemi (1 Nisan – 1 Ekim) 08:30 ile 18:00 arası, kış dönemi (1 Ekim – 1 Nisan) 08:00 ile 17:00 saatleri arasında ziyaret edilebiliyor.
Diyarbakır Zerzevan Kalesi, Kortik Tepe ve Mardin Dara; süreç doğru yönetilirse önümüzdeki bir kaç yıl içinde dünyaya damga vuracak mekanlar olacaklar.
Büyüleyici bir mekan fakat uzaklardan gitmek isteyenler için çok erken, zira sadece agora caddesinden nekropole orfanda büyük mezara gidebiliyorsunuz, diğer alanlar kapalı daha çok az bir yeri kazıldığı söyleniyor. Ayrıca 100 metre kadar dışarıda bir evin bodrumundan girilen olağanüstü bir su sarnıcı var.