Depremlerin etkilediği illerimizde can kayıplar artarken, ülke olarak geride kalanlar hayat tutunmanın yollarını arıyor. Bilimsel gerçeklikler ışığında bakılınca planlama ve organizasyonların da kurtarma faaliyetleri kadar önemli olduğu görüldüğünden, ekonomik bağlamda ne ile karşı karşıya olduğumuz hesaplanmaya çalışılıyor. Ekonomist Mahfi Eğilmez de bölgede oluşan hasarı, devam eden çalışmalar üzerinden tahmin ederek ülke ekonomisine etkisini öngörmeye çalışıyor.
Depremde etkilenen illeri etkilenme oranlarına göre ağırlıklandırarak ele alan Eğilmez, kişisel blogunda yayınladığı hesaplamada, en ağır hasarı alan Kahramanmaraş, Hatay ve Adıyaman’ı daha yüksek ağırlıkla ekliyor.
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın halen devam eden tespitlerine göre, 384 bin 545 konut ya da bölümleri acil yıkılması gereken, ağır hasarlı ve yıkık, 13 bin 575 konut ya da bölümleri orta hasarlı olarak belirlendi. Eğilmez, hem çalışmaların sürdüğünü hem de devam eden sarsıntıların hasarı artırmaya devam ettiğini göze alarak hesaplamayı yapıyor.
600 bin yeni konut yapılacağı ve metrekare maliyetinin ortalama 8 bin 500 TL olacağı, 200 bin konutun da onarılacağı ve metrekare maliyetinin yaklaşık 3 bin TL olacağı tahmin ediliyor. Enkaz kaldırmanın da 800 bin üzerinden metrekarede (konut yapım maliyetinin yüzde 20’si) bin 800 TL olacağı tahmin ediliyor. Altyapı, yapım ve onarımlarının da 800 bin konut üzerinden (konut yapım maliyetinin yüzde 25’i) 2 bin TL olacağında hesapla, dolar/TL'nin de 18,9 olarak ele alındığını belirterek hesaplanmaya başlanıyor.
Ancak yapılan bağışlarda, 'Türkiye Tek Yürek' kampanyasında 115,1 milyar TL bağışın, dışında 5 milyar TL daha nakit bağış toplandığı farz edilirken, toplam 120 milyar TL’nin (6,4 milyar dolar) 4,8 milyar dolar kısmı TCMB ve kamu banka ile kuruluşlarından gelmişti. Bu da TCMB'nin yaptığı 30 milyar TL yani 1,6 milyar dolarlık bağışın Hazine’ye eksik kâr olarak devredilmesi demek. Ziraat Bankası'nın birkaç ay önce Hazine’den aldığı 20 milyar TL yani 1,1 milyar dolar için de aynısı geçerli. Diğer kamu kurumları için de aynı durum söz konusu olurken, bu bağışlar bütçeden yapılmış sayılıyor ve bütçe açığını olumsuz yönde etkiliyor. Kamu kesimi bağışlarını düştüğünde geriye gerçek bağış tutarları kalıyor. Bunlar da 6,4 milyar dolar eksi 4,8 milyar dolar eşittir 1,6 milyar dolar olarak karşımıza çıkıyor. DASK'la birlikte 3 milyar dolar ortaya çıkıyor.
2022'de depremden etkilenen illerin toplam (808 milyar dolar) GSYH’deki payı, (75 milyar dolar) yüzde 9,3 olurken, en fazla zarar gören üç ilin ise (21 milyar dolar) yüzde 2,6 olarak görülüyor.
Depremlerde 3 ilden GSYH kaybının yüzde 50-60 seviyesinde (10-12 milyar dolar) diğer illerde de yüzde 15-20 seviyesinde (9-11 milyar dolar) olacağından tahminle, 2023 yılı GSYH kaybı toplamda 21 milyar dolar seviyesinde hesaplanıyor.
3 ilde ihracat kaybı yüzde 50-60 üzerinden 2,5-3,5 milyar dolar, diğer illerde yüzde 10 üzerinden 1,5 milyar dolar olarak hesaplandığında toplam ihracat kaybının yaklaşık olarak 7 milyar dolar olacağı öngörülüyor.
İçimizi acıtan can kayıpları ve işyerlerinin yıkılması gibi durumlarla yüzde 8 seviyesinde (yaklaşık 300 bin kişi) istihdam kaybı öngörülüyor. Aralık 2022'de 3,6 milyon (yüzde 10,3) olan işsiz sayısını, 3,9 milyona (yaklaşık yüzde 11) yükseltmesi bekleniyor.
Üç ilde 2023 yılında vergi toplanamayacağını üzerinden hesapla, illerdeki vergilerden de yüzde 30-35 seviyesinde kayıp üzerinden, vergi kaybının toplamda 3 milyar doları bulması bekleniyor.
TÜİK'in açıkladığı enflasyon oranı Ocak 2023 itibarıyla yüzde 57,68 olmuştu. Baz etkisinin devrede olacağı düşünülen ilk 6 ayda, kamu harcamalarının seçimle yükseleceği bilinirken, asgari ücret zammı, EYT gibi etkilerle tüketime yansısa da diğer faktörlerle çok güçlü olmayacağı bekleniyordu.
Deprem felaketinden önce yılsonu enflasyon tahmini yüzde 40 seviyesinde olurken, Yukarıdaki harcama hesaplamalarının enflasyona etkisi kaçınılmaz olacak. Ayrıca depremden etkilenen illerde 21 milyar dolar seviyesinde olması beklenen üretim kaybı da fiyatları yükseltici bir etki gösterecek. Burada yola çıkarak Mahfi Eğilmez, yılsonu enflasyon tahminini yüzde 50 seviyesine revize etti.
Öztürkçe, iğneden ipliğe her şeye vergi bindirilecek demektir.