Türkiye, 14 Ekim Cuma günü akşam saatlerinde ekranlara düşen bir haberler yıkıldı. Yıllardır tam anlamıyla bir çare bulunamayan, 2000'li yıllarda dahi en ölümlü kazaların yaşandığı madenlerden birinde patlama olduğu haberiyle sarsıldı. Kara haber her zamanki gibi gecikmedi. Bu üzücü gerçeklerin arkasındaki bilimsel gerçeklere birlikte bakalım istedik.
Kaynak: https://www.matematiksel.org/komur-nedir-nasil-olusur-komur-madenleri-neden-patlar/
Göçük ve yangınlar tarih boyunca binlerce insanın canına mal oldu. Ülkemizde yaşanan en çok canın kaybedildiği maden kazası hala hafızası taze olan Manisa Soma olurken, görülen her sayının bir can olduğunu düşünmek önemli olurken, madenlerde neler oluyor anlatalım istedik.
Enerji kaynakları içinde fosil yakıtlar kategorisinde olan kömür, oksijenle doğrudan yanabilen, %50 ila 95 aralığında karbon içeren kaya türüdür. Dünyada elektrik üretimi için kullanılan enerji kaynaklarında ilk sırada yer alır (%41,5).
Havasız ortamda basınçla yeterli sıcaklıkta ve zamanda bitki birikimleri biyokimyasal ve fiziksel değişimle kömürleşir.
Kömürün ana yapı elemanı karbon olurken, değişim sürecinde karbon miktarı giderek artar, hidrojen ve oksijen oranları azalır. Kömürleşme turba, linyit ve taşkömürü evrelerinde oluşurken, derece arttıkça karbon oranı da artar.
Bu gazlar, karbon monoksit, karbondioksit, metan ve azot oksit olurken, kömürün gözeneklerine yerleşirler. Gazların bir kısmı, kayaç hareketleriyle dışarı çıkarken, kömürleşme derecesi arttıkça, hareketler de aratarak gazların oranını da azaltır.
Sanayi devrimi, İskoçya’da 1763 yılında James Watt'ın buharlı makinayı icat etmesiyle başlarken, feodal dönemi bitiren ve kapitalizmi başlatan süreç olarak kabul edilir.
Madencilik alanındaki teknikler aslen Almanya'da geliştirilirken, devrimin ana merkezinin İngiltere olmasının nedeniyse kömürdür. Kısa sürede kömür, yüksek enerjisiyle sanayinin ana üretim faktörü haline gelmiştir.
Kömür, taşınabilir olmasıyla da teknik yenilikleri tetiklerken, demiryollarının icadıyla bütün insanlık tarihinin seyri değişmiştir. İngiltere'nin sahip olduğu kömür gücü, “kara elmas” olarak tanımlanırken, dünyada egemenliğini ilan etmiştir.
Son 10 yılda Asya-Pasifik Bölgesi’nde elektrik enerjisinde üretim artışı 2 kat çıkarken, en yoğun olarak kullanılan kaynak kömür olduğundan madencilik de tetiklenmiştir.
Yeraltı Madenciliği, Açık Ocak Madenciliği'nin teknik ya da maliyet olarak yetmediği hallerde kullanılır.
Kömür öncelikli olarak madenlerde açık ocak rezervlerinin azaldığı bilindiğinden yeraltı madenciliği daha da artmaktadır.
Her iki madencilik türünde de ekolojik değişimler görülürken, sadece madenciler için değil çevre yerleşim alanları için de sağlık sorunlarının kaynağı olarak görülmektedir.
Madenlerde patlamalar iki türlü oluşur: Metan patlamaları, Kömür tozu patlamaları.
Kömürün ilk oluşumunda bahsettiğimiz gazlardan olan metan gazı, bir ısı kaynağıyla temas ettiğinde veya yeterli hava olmaması halinde yanar ya da patlar.
Grizu, metan gazının havayla karışması halinde oluşan patlamadır. Patlama için ortamda en az yüzde 12 oranında oksijen olması gerekmektedir.
Metan gazı bir sıcaklık desteğiyle yanarken, metan oranının %5-6'yı geçmesi halinde kazandığı patlayıcı özelliği, en kolay %8, en şiddetli de %9,5 olduğu durumda gerçekleşir.
Metan patlamalarında ana önlem havalandırma olurken, bunun için büyük fanlar kullanılır. Sistemlerin sıklıkla da kontrol edilmesi gerekir.
Metan daha kolay tutuşmasına karşın, patlama basıncı ve ısı değeri kömür tozu kadar yüksek değildir.
Kömür tozu patlamasında fazla miktarda tozun bulut gibi havaya kalkmış olması gerekir ki, bu bulut tutuşturucu bir kaynakla karşılaştığında patlama gerçekleşir.
Ayrıca metan patlamaları da şok dalgasıyla kömür tozunu da tetikler.
Ancak günümüzde teknolojinin gelişmesiyle alternatif yöntemler bulunmakta ve bu tip vahim olayları azaltan ülkelerin de olduğu bilinmektedir. Örneğin Almanya'da 1983'ten 2013 yılına kadar maden kazalarında hiç can kaybı yaşanmazken, 2013 yılında 3 maden işçisinin hayatını kaybetmesi dahi ülkede madenlerin varlığının tartışılmasına neden oluyor.
Güvenliği sağlamları için koltuklarını terk etmeleri lazım.
Özelleştirilen termik santraller filtre kullanılmadığı için mühürlenmişti. Türkiye'de insan hayatı ve çevre için alınacak önlemler fabrikanın bir bölümüne sinema salonu kurmak kadar anlamsız geliyor. Bunları bir çeşit külfet gibi düşünün.