Kurşun Kalem Kurşundan Yapılmıyorsa O Zaman İsmi Neden Böyle?

07.06.2025 - 13:10

Kurşun kalemle yazarken ucunun kurşun olmadığını hiç düşündünüz mü? Çoğumuz bu kalemlerin içinde kurşun olduğunu sanıyor. Oysa gerçekte yazı yazmamızı sağlayan madde bambaşka. Yanlış algı, kimyanın emekleme döneminde yapılan bir hatadan kaynaklanıyor. Üstelik bu hatalı isim, yüzyıllar boyunca değişmeden günümüze kadar gelmiş durumda.

Kaynak 1, Kaynak 2

Kurşun sanılan şey aslında grafitti. Görseli — 1500’lü yıllarda İngiltere’nin Cumbria bölgesinde çok büyük ve saf bir grafit madeni keşfedildi. Madde oldukça yumuşaktı ve koyu renkli izler bırakabiliyordu, dolayısıyla insanlar onu doğrudan çubuklar halinde keserek yazı yazmak için kullanmaya başladı. Ancak o dönemde kimya bilimi çok yeni olduğu için bu siyah maddeyi kimse tanımıyordu. Yapısal olarak kurşuna benzemesi ve koyu rengi nedeniyle insanlar, 'siyah kurşun' adını verdi.
Sonra bu isim zamanla sadeleşerek yalnızca kurşun olarak anılmaya başladı. Aslında kurşunla hiçbir ilgisi olmayan bu madde, bugün bildiğimiz adıyla 'grafit'. 1779 yılında Alman kimyager Scheele, kalemin içindeki maddenin saf karbon olduğunu keşfetti. Bundan 10 yıl sonra A. G. Werner, bu karbon türüne 'yazmak' anlamına gelen Yunanca 'graphein' kelimesinden esinlenerek 'grafit' adını verdi. Yani bugünkü kurşun kalemlerin içindeki tüm maddeler aslında başından beri yalnızca grafitti.

Grafit, karbon elementinin doğada bulunan formlarından biridir. Görseli — Elmas gibi çok sert olabilen karbon, grafitte ise tam tersi şekilde oldukça kaygan ve yumuşaktır. Bunun sebebi, karbon atomlarının altıgen yapılı düz tabakalar halinde dizilmesidir. Tabakalar birbirine gevşekçe tutunduğu için yazı yazarken kolayca kağıda sürtünür ve iz bırakır.
Zamanla grafit tozu kille karıştırılıp fırınlarda sertleştirilerek farklı sertlik derecelerine sahip kurşun kalem uçları elde edilmeye başlandı. Bugün HALA kullanılan 'No.2' tipi kalemler, okullarda ideal görülen bu denge sayesinde popüler oldu. Yani ne çok yumuşak ne de çok sert, hem okunabilir hem de silinebilir.

Geçmişte, özellikle 1978 öncesinde kullanılan bazı kalem boyalarında kurşun bulunabiliyordu.

Bu yüzden o dönemlerde kalemleri çiğneyen çocuklar gerçekten risk altındaydı. Bugün ise kurşun kalem tamamen güvenli bir yazım aracı. İsmi hala yanıltıcı olsa da artık kimse içeriğinde kurşun olduğunu düşünmüyor. Sadece tarih boyunca devam eden bir isim alışkanlığı bu...