Kur'an'ı Kerim'de yer alan ayetleri bireylerin anlayacağı şekilde açıklayarak ayetlerde yer alan kapalı lafızları çözümleyip anlatan ilme tefsir denmektedir. Sözlük anlamına bakıldığında açıklamak, beyan etmek gibi anlamlarda kullanılmaktadır. Tefsir ilminin iki farklı çeşidi bulunmaktadır. Bunlar; rivayet tefsiri ve dirayet tefsiridir. Tefsir nedir, çeşitleri nelerdir, tefsir ilminin amacı nedir? Şimdi sizlerle...
Tefsir sözcüğünün kelime anlamı yorumlamaktır. Tefsir kelimesinin Türk Dil Kurumunda yer alan anlamlarını şu şekilde sıralayabiliriz;
Yorum.
Yorumlama.
Kur'an'ın surelerini açıklayarak görüşler ileri sürme ve bunları yazma, yorumlama.
Kur'an'ın surelerini açıklayarak görüşler ileri sürme ve bunları yazma, yorumlama bilimi.
Kur'an'ın surelerini açıklayan eser.
Tefsir dini bir ilimdir. Bu dini ilimin amacı ise insanın hem dünyada hem de ahirette mutluluğa ulaşmasına yardımcı olmaktır. Kur’an-ı Kerim'i Allah'ın isteklerine ve maksadına uygun bir şekilde açıklayarak, bu açıklamalara da uygun hükümler çıkarmak tefsir ilminin amacıdır.
Tefsir, Kur'an'ı Kerim'i açıklayan bir ilimdir. Bu sebepten de konusu Kur'an'ı Kerim'de yer alanları kapsamaktadır. Bu ilim Kur'an'ın tamamını ayet ayet incelemektedir. Ayetleri incelerken kelimeleri belirli kurallara göre araştırmaktadır. Böylece Kur'an'ı Kerim'de yer alan ayetlerin anlamlarını açıklamaktadır. Bu inceleme ve açıklamalar neticesinde verilen bilgiler ve ayetler anlamlarına göre yorumlanmaktadır. Ayetler tefsir edilirken Kur'an'ı Kerim'in tamamı göz önüne bulundurulmalıdır.
Rivayet tefsiri ve dirayet tefsir olmak üzere iki çeşide ayrılan tefsirler, Kur'anı Kerim'i açıklamak amacıyla kullanılmaktadır.
Kur’an-ı Kerim'de yer alan ayetlerin yine Kur'an'ın başka ayetleriyle veya Peygamberimizin hadisleri ve sahabenin kelimeleriyle açıklayan tefsire rivayet tefsiri denmektedir. Rivayet tefsiri en güvenilir tefsir türüdür. Muhammed b. Cerir et-Taberî:Câmiü'l-Beyan an-Te'vîli'l-Kur'an, İbni Kesir:Tefsirü'l-Kur'ani'l-Azîm, Celâluddîn es-Suyutî:ed-Dürrü’l-Mensûr fi Tefsri’l-Me’sûr, Ebû’l-Leys es-Semerkandî:Bahru’l-Ulûm, Ebu Muhammed el-Huseyn el-Begavî: Maâlimu’t-Tenzîl en ünlü rivayet tefsirleridir.
Kur'an-ı Kerim'i açıklamak amacıyla hem rivayet tefsirinden yararanıp hem de kendi akıl ve yürütmelerini ve bilimsel bilgileri de kullanarak yapılan tefsire dirayet tefsiri denir.
Amr b. Şuayb’ın (r.a.), babası aracılığıyla dedesinden anlattığına göre, Hz. Peygamber (s.a.v.) bir grubun tartıştıklarını duymuş ve onlara şöyle buyurmuştur:
“Sizden öncekiler işte böyle helâk oldular. Allah’ın Kitabı’nın bir kısmını diğeriyle mukayese ediyor (çelişki arıyor)lardı. Oysa Allah’ın Kitabı, bir kısmı diğerini doğrulamak üzere indi. Kur’an’ın bazı âyetlerini ileri sürerek diğerlerini yalanlamayın. Onun (mahiyetini) bildiğiniz âyetleri üzerinde konuşun; bilmediklerinizi ise onu bilene bırakın.” (İbn Hanbel, II, 185)
Cündeb b. Abdullah’ın (r.a.) anlattığına göre, Hz. Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:
“Kur’an’ı, kalpleriniz kaynaştığı müddetçe okuyup müzakere edin. Ayrılığa düştüğünüzde ise onun başından kalkın.” (Buhârî, Fedâilü’l-Kur’ân, 37; Müslim, İlim, 3)
İbn Abbâs’ın (r.a.) anlattığına göre, Allah Resûlü (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:
“Kim Kur’an hakkında bilgisizce konuşursa, cehennemdeki yerine hazırlansın.” (Tirmizî, Tefsîru’l-Kur’ân, 11)
İbn Abbâs (r.a.) anlatıyor:
“Allah Resûlü beni kucakladı ve şöyle buyurdu: ‘Allah’ım, ona hikmeti ve Kur’an’ın tevilini öğret.’” (İbn Mâce, Sünnet, 11)