İçecek bir şey almak için markete girip kendinizi buzdolabına hayran hayran bakarken bulduğunuz oldu mu hiç? Bazen en basit şeylere karar vermek bile aşırı derecede yorucu bir hale gelebiliyor. Eğer karar vermekte güçlük çeken biriyseniz, ünlü fizikçi Edward Fredkin'in paradoksu ufkunuzu açabilir.
Cornell Üniversitesi'nde yapılan araştırmaya göre, günde ortalama 35 bin defa karar vermek durumunda kalıyoruz. Yalnızca ne yiyeceğimiz konusunda bile günde 200'den fazla karar aldığımız tahmin ediliyor. 'Çay mı yoksa kahve mi içsem' gibi basit bir soru bile zihnimizi meşgul edebiliyor.
Penaltı atışını kurtarmak isteyen bir kalecinin, hangi köşeye atlayacağına karar vermesi için gerekli olan sürenin yarım saniyenin altında olduğu tahmin ediliyor. Yalnızca bu bile beynimizin karar verme konusunda ne kadar hızlı olabileceğine örnek sayılabilir.
Görece önemsiz konularda karar vermek kolay sayılabilir ancak karar vereceğimiz şey geleceğimizi derinden etkileyecek bir konuysa, karar verme süreci tam bir karın ağrısına dönüşebiliyor.
Fizik Profesörü Edward Frenkin'in paradoksuna göre, iki alternatif ne derece eşit gözükürse, aralarında seçim yapmak o derece zorlaşır ve bu durumda verilecek kararın da önemi azalır. Yani iki seçenek arasında karar vermekte zorlanıyorsanız, iki seçenek arasında pek fazla fark yok demektir.
Eğer telefonlardan biri, diğer modele kıyasla bariz üstünlüğe sahipse karar vermeniz çok kolay olacaktır. Eğer iki model de birbirine çok yakın özelliklere sahipse karar vermekte güçlük çekeceksiniz. Karar vermek ne kadar zor hale gelirse, iki telefonun arasındaki fark da o kadar az demektir. Dolayısıyla hangisini seçtiğinizin pek de önemi kalmayacaktır.
Yolculuk sırasında servis görevlisinin 'Ne içersiniz?' diye sorduğunu düşünelim. Eğer bunaldıysanız soğuk içeceği tercih etmeniz olası. Hava soğuksa sıcak bir kahve içinizi ısıtacaktır. Bu durumlarda karar vermek çok kolaydır ve verdiğiniz kararın sonucu sizin için önemlidir.
Eğer kararsız kaldıysanız, iki seçenek de size çekici geliyor demektir. Yani iki seçenek arasındaki fark daha azdır ve iki seçenek de sizi mutlu edebilir. Dolayısıyla hangisini seçeceğiniz çok önemli değildir.
Eğer vaktinizin büyük bir kısmını, aslında birbirine benzer sonuçlara sahip ihtimaller arasında gidip gelerek harcıyorsanız, belki de biraz rahatlamanızın zamanı gelmiştir.
Alternatifler arasında kararsız kalmak, bazı durumlarda şansımızı kaybetmemize sebep olabiliyor. İki iş teklifi arasında kararsız kaldığımız için seçim yapamayıp ikisini de kaybetmek mi yoksa iyisiyle kötüsüyle iki işten birini kabul etmek mi?
Filozof Jean Buridan'ın 'Eşek Paradoksu', kararsızlığın sonuçlarına dair önemli bir uyarı niteliğinde. Hikayeye göre, aç ve susuz kalmış bir eşek, aynı mesafedeki bir kova su ve bir balya saman arasında bırakılıyor. Hangi tarafa gideceğine bir türlü karar veremeyen eşek, bir süre sonra açlık ve susuzluktan dolayı ölüyor.
Örneğin, şirketinizin karar verme sürecini, kararların önemine göre optimize etmeye karar verdiğinizi düşünelim. Bu sefer de bu optimizasyon işlemini optimize etmek isteyeceksiniz. Sonra da konu Inception filmini benzer bir hal alacak ve sonsuz bir döngüye girecek. Bitmek bilmeyen bir paradoks!
Hedefi olmayan gemiye hiçbir rüzgar yardım edemez. Seçeneklerin arasında boğulmak, aslında varmak istediğiniz hedefe asla ulaşamamanıza sebep olabilir. Eğer seçenekler arasında gidip gelmek aslında hiçbir yere ulaşamamanıza sebep oluyorsa, belki de yapılacak en doğru şey, ihtimallerden herhangi birini seçip yolunuza devam etmektir. Yazı tura atmak bile kararsızlıktan iyidir.
Her seferinde bu paradoksları okuyorum. Ve hiçbir zaman da uygulamıyorum.
Birşeyi seçtiğiniz zaman “seçmediklerinizi” kaybediyorsunuz. Asıl sorun da bu mahrumluk psikolojisinden kaynaklanıyor:/
Ulan ikiside mutlu eder yalan bence. Ben çok zor karar veririm. Karar verdiğimde de diğerini secmemenin pişmanlığını yaşarım hep. Gerçi secmediğimi secseydim yine pişman olurdum ama.