Kimi kitaplar okuduğunda “ne güzel yazmış” dersin. Kara Kitap onlardan biri değil. Bu kitabı okuduğunda genelde şöyle diyorsun: “Ben ne okudum şimdi?”
Ama sonra durup bir bakıyorsun, o “neydi ya bu?” dediğin cümleler beynine kazınmış, bir bakmışsın günlerdir Galip gibi sen de sokak sokak kendini arıyorsun. İşte bu yüzden Orhan Pamuk’un Kara Kitap’ı sadece bir roman değil, okuyucunun içine yavaş yavaş çöken bir sis.
Orhan Pamuk’u sever misin bilmem. Ama bir şey var: Bu adam kendi yazarlığıyla kavga eden bir yazar. Kimi zaman Borges’le çay içiyor, kimi zaman Tanpınar’ın gölgesinde yürüyüp “ben de İstanbul’u anlatacağım ama benimkisi daha da çok kaybolsun” diyor. Kara Kitap, işte bu “ben kimim”, “bu şehirde bana yer var mı”, “anlatıcı ben miyim yoksa başka biri mi” sorularıyla dolup taşan bir roman.
Ve evet, biraz da entelektüel şov. Kabul. Ama o kadar da değil. Çünkü altını biraz eşelediğinde o cümlelerin altında kocaman bir yalnızlık var. Hepimizin tanıdığı türden. Kendini ne kadar anlatırsan anlat, yine de kimsenin seni tam anlamadığı türden…
“Galip kimdi?” diye başlıyoruz… sonra “Ben kimdim?” noktasına geliyoruz
Romanın başında Galip diye bir adam var, karısı Rüya onu terk etmiş. Normalde buradan bir polisiye, bir dram çıkar değil mi? Ama Pamuk öyle bir yapboz kuruyor ki, Rüya’yı ararken bir bakıyorsun Galip yavaş yavaş başkasına dönüşmeye başlıyor: Gazeteci Celâl’e. Sesini alıyor, yazılarını yazıyor, sonra da kimliğini.
Ama mesele sadece karakter değişimi değil. Bu kitapta herkes birine dönüşüyor, herkes bir şeymiş gibi yapıyor. Yani kimse aslında olduğu kişi değil. Tıpkı gerçek hayattaki gibi. Bu yüzden okur olarak biz de bir noktada hemhâl oluyoruz: “Galip kimdi?” sorusuna cevap ararken, bir bakıyoruz “Ben kimdim?” demeye başlamışız.
Bak net söyleyeyim, bu kitap ilk okuyuşta kafa karıştırır. “Neden bu kadar çok köşe yazısı var?” dersin. “Celâl ne anlatıyor?” dersin. “Rüya bir metafor mu yoksa gerçekten kayıp mı?” diye 54. sayfada hafif bir öfke krizi geçirirsin. Çok normal. Çünkü Pamuk burada okuyucusuna şöyle diyor aslında:
“Sadece karakteri değil, anlatıcının sesini, yazarın varlığını, hikâyenin gerçekliğini de sorgula. Ben sana kurmaca değil, kurmaca gibi görünen hayatlar gösteriyorum.”
Yani kitap seni çaktırmadan bir zihinsel labirente sokuyor. Anahtarı vermiyor. Ama ipin ucunu bırakmıyor da. Şehir rehberi gibi değil, kaybolma rehberi gibi yazılmış.
İstanbul bir dekor değil, romanın kendisi
Şu İstanbul’un karlar altındaki hali… Pasajları, bodrum katları, eski gazeteleri, ara sokaklarındaki tabelasız kapıları… Tüm bunlar birer sahne değil, karakterin ta kendisi. Çünkü Pamuk İstanbul’u sadece anlatmıyor, anlattıkça içine giriyor, içine girdikçe kendini de kaybediyor.
Yani Galip’in İstanbul’da birilerini araması, aslında Pamuk’un kendi kimliğini, edebiyatını, geçmişini aramasından farksız. O yüzden bu roman biraz da yazarın kendini dökme biçimi. Yer yer egolu mu? Evet. Ama bazen öyle bir cümle çıkıyor ki aradan, diyorsun ki: “Tamam, bu adam ne yaşadıysa doğru kelimeyle yaşatıyor bize.”
Kara Kitap, sabır isteyen, başta çile gibi gelen ama sonra insanın zihnine yerleşen o nadir kitaplardan biri. Anlatıcı kim belli değil, karakter kim belli değil, hikâye ne zaman başladı ne zaman bitti anlamıyorsun. Ama tüm bunlar “kötü yazılmış” demek değil. Bilakis. Her şey bilerek karışık, çünkü hayat da öyle.
Bu kitap sana cevabı vermez. Ama iyi bir soru sormanı sağlar.
Bazen sadece bu bile yeterlidir.
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar tamamıyla yazarlarının özgün düşünceleridir ve Onedio'nun editöryal politikasını yansıtmayabilir. ©Onedio
