Geçen hafta oldukça viral olup, sosyal medyada, web sitelerinde ve hatta gazetelerde paylaşılan bazı haberler gerçeği yansıtmıyordu. teyit.org da sağ olsun, yine bu haberleri bizim için araştırıp gerçekleri ortaya çıkardı.
Bakalım neler olmuş ve işin aslı neymiş?
Sosyal medyada yaygın bir biçimde paylaşılan bu fotoğrafın, İsrail’e karşı savaşmak için Filistin’deki bir kampta bulunan Deniz Gezmiş’i gösterdiği iddia edilmişti. Ancak bu iddia doğru değildi, fotoğraf 1964 yılında Kıbrıs’ın Limasol kentinde İngiliz fotoğrafçı Don McCulin tarafından çekildi. 1964 yılında henüz 17 yaşında olan Deniz Gezmiş’in o yıllarda Kıbrıs’ta bulunduğuna dair de herhangi bir bulguya rastlanmıyor.
Bu çalışmaları sırasında Limasol kentinde kendisini bir silahlı çatışmanın ortasında bulan McCulin iddiaya konu olan bu fotoğrafı çekti. The National Galleries Scotland’da paylaşılan bilgilerde, fotoğraf karesinde bir sinema salonunun hemen yan tarafında bulunan ve Türk olduğu belirtilen silahlı bir adamın saldırıya hazır durduğu ifade edilmiş. Ancak her ne kadar paylaşılan fotoğrafın Deniz Gezmiş’i gösterdiği iddiası doğru olmasa da Gezmiş, 1969 yılında bir süreliğine Filistin’deydi. Gezmiş’in Filistin Demokratik Halk Kurtuluş Cephesi isimli örgütün kamplarında bulunduğu biliniyor.
Ana haber bültenleri ve internet siteleri tarafından da kullanılan bir videonun, Filipinler’de etkisini gösteren Mangkhut Tayfunu sırasında havalimanına inmeye çalışan bir uçağın sert fırtınanın etkisiyle ters döndüğünü gösterdiği iddia edilmişti. Ancak videonun, Mangkhut Tayfunu sırasında havalimanına inmeye çalışırken 360 derece dönen bir uçağı gösterdiği iddiası doğru değil. Videonun ilk yarısı MeniThings isimli YouTube kanalında yayınlanan bir CGI (bilgisayar üretimli imgeleme) teknolojisi ile üretilmiş videodan. Videonun diğer yarısı ise ağustos 2018’de Çin’de Shenzhen havalimanına acil iniş yapmış uçağı gösteren görüntülerden alınmış.
Muhteşem Gatsby, Avatar ve Avangers gibi filmlerdeki birçok sahnede kullanılan CGI efektler, animasyonun gerçekliğe yakın algılanmasına sebep oluyor. MeniThings isimli YouTube kanalında eğlence amaçlı içerikler paylaşılıyor. Tsirbas’ın yaptığı benzer işleri gösteren İnternet sitesine de ulaşmak mümkün. Bu sitede de sanatçının ürettiği animasyon videolar görülebiliyor. İnternet sitesindeki “Hakkında” kısmına bakıldığında MeniThings’in 2000’de kurulan bir yapım şirketi olduğu bilgisine de ulaşılabiliyor.
Kurban Bayramı’nın ardından ortaya çıkan şarbon vakaları nedeniyle sosyal medyada pek çok yanlış bilgi dolaşıma girdi. WhatsApp gruplarında yaygın bir şekilde paylaşılan bu mesajda, şarbon salgınının bilinenden fazla olduğu, et, süt, peynir gibi ürünlerin tüketilmemesi gerektiği iddia edildi. WhatsApp’ta yayılan mesajda bu bilgilerin veterinerlik yapmış Mehmet Orhan Tolon tarafından aktarıldığı belirtiliyor ayrıca mesajın sonunda Tuncay Akoğlu imzası yer alıyor. Aynı mesaj, “Ermeni Hastahanesi Başhekim Yardımcısı Dr. Tarık Turfan’dan gelen bir bilgiyi ulaştırıyorum.” şeklinde bir bilgiyle de paylaşıldı.
Kendisine ulaşılan Mehmet Orhan Tolon, mesajı arkadaşlarını uyarmak için gönderdiğini ama mesajda belirtilen detaylara ilişkin bilgisi olmadığını belirtti. Dr. Tarık Turfan ise mesajla bir ilgisi bulunmadığını açıkladı. Süt, pastörize edildiği sürece tüketilmesinde bir sakınca bulunmuyor. Süt ve süt ürünlerinden şarbon bulaşma riski çok düşük. Şarbonun hayvan dışında, toprakta ve hayvan postunda uzun süre yaşayabildiği iddiası ise doğru.
Sosyal medyada paylaşılan bu fotoğrafın, Adıyaman’daki seyyar Kabe’yi gösterdiği iddia edildi. Buna ek olarak paylaşılan fotoğrafta “Müftülükten dev hizmet kabede tur at, şeytana sınırsız taş, limitsiz ibadet 10 lira” ifadeleri de yer aldı. Ancak fotoğrafın, 10 TL’ye ibadet edilebilen Adıyaman’daki seyyar Kabe’yi gösterdiği iddiası doğru değil. Farklı tarihlerde çekilen fotoğraflarda yer alan ve insanların tavaf ettiği Kabe maketi, hacca gidecek adaylara eğitim vermek için temsili olarak Adıyaman Müftülüğüne getirilmiş.
Hacca gidecek hacı adayları için müftülükler tarafından farklı illerde de söz konusu uygulamanın yapıldığını söylemek mümkün. Genellikle temsili olarak konulan bir Kabe maketinin etrafında hacı adaylarına hac sırasında uyulması gereken kurallar uygulamalı olarak anlatılıyor. Farklı tarihlerde Kırşehir, Yozgat, Balıkesir, Muğla ve Adana gibi illerde hacı adaylarının aldığı eğitimleri görmek mümkün.
Sosyal medyada paylaşılan bir haberde, Portekizli ünlü futbolcu Cristiano Ronaldo’nun Pakistan’da bulunan baraj fonu için 15 milyon sterlin bağışta bulunduğu iddia edildi. Ancak, Portekizli futbolcu Cristiano Ronaldo’nun Pakistan’daki baraj fonuna 15 milyon sterlin bağışladığı iddiası doğru değil. İddia, Pakistan’da yapımı devam eden Diamer Bhasha ve Mohmand Barajları için Pakistan Anayasa Mahkemesi tarafından açılan fon hakkında çıkan mizah amaçlı paylaşımlardan kaynaklanıyor.
Şimdiye kadar yaklaşık 3.4 milyar rupinin toplandığı fona isteyen kişi ve kurumlarca para yatırılabiliyor. İddianın ortaya çıkışı ise Pakistanlı iş adamı Shahid Khan’ın, söz konusu baraj fonuna 1 milyar dolar bağışta bulunduğu söylentisine dayanıyor. Benzer şekilde dünyaca ünlü isimlere ait olduğu iddiasıyla birçok sahte tweet görüntüsünün Pakistanlı sosyal medya kullanıcıları tarafından paylaşıldığı görülebiliyor. Öyle ki 9 Eylül 2018’de Facebook’a yüklenen bir gönderide, “Narcos” isimli dizide Pablo Escobar’ı canlandıran kişinin fotoğrafı kullanılarak söz konusu baraja katkıda bulunduğu ifade ediliyor.
Sosyal medyada 14 Eylül 2018 tarihinde paylaşılan bir fotoğraf ile 5 litrelik ayçiçek yağının tartıda 5 litreden daha az yağ gösterdiği iddia edildi. Ancak fotoğrafın, 5 litrelik yağ şişesine daha az yağ konularak satıldığını gösterdiği iddiası doğru değil. Kütle ile hacim birbirinden farklı kavramlar ve 5 litrelik bir yağın, özkütlesinden ötürü takriben 4,6 kilo civarında bir ağırlığa sahip olması normal.
Farklı markaların 1 litrelik ayçiçek yağlarında da aynı durum söz konusu. Özkütlesi 0,92 g/cm³ olan ayçiçek yağlarında sonucun 920 gramdan biraz daha fazla çıkması da yağın içinde bulunduğu şişeden kaynaklanıyor. Keza benzer şekilde, özkütlesi 1 g/cm³ olan 1,5 litrelik su da içinde bulunduğu şişeden ötürü 1,5 kilogramdan biraz fazla geliyor.
Bir kullanıcı tarafından 20 Eylül 2018’de Twitter’da paylaşılan fotoğrafta, Zonguldak Erdemir Anadolu Lisesi’nde kendisine “kral dairesi” yaptırdığı belirtilen okul müdürünün odasını gösterdiği iddia edildi. Ancak fotoğrafın, Zonguldak Erdemir Anadolu Lisesi müdürüne ait olduğu belirtilen “kral dairesini” gösterdiği iddiası doğru değil. Fotoğraf, Bodrum Turgutreis’te bir otel için yapılan kral dairesini gösteriyor.
Fotoğrafların, Bodrum’daki bir otelin kral dairesi olduğu belirtilerek çeşitli medya kuruluşları tarafından kullanıldığını söylemek de mümkün.
Sosyal medyada paylaşılan bir videoda, Örümcek Adam’ın Play Station 4’teki “Marvel’s Spider-Man” isimli konsol oyununda, türbanlı Müslüman bir kadının Örümcek Adam’ın elini sıkmadığı ve sarılmadığı iddia edildi.
Sosyal medyada yer alan paylaşımlarda, Spider Man oyununda yalnızca türbanlı karakterin Spider-Man’e sarılmadığı vurgulanarak oyundan bir görüntü paylaşıldı. Ancak YouTube’da oyunu oynayan başka kişilerin yüklediği videolara bakıldığında, başı açık olan kadın karakterlerin de Spider-Man’in elini sıkmayarak, sarılmadığı görülebiliyor. Massive G isimli oyun tanıtımlarının yapıldığı ve oyunların oynandığı YouTube kanalı tarafından paylaşılan ve oyunun oynandığı iki buçuk saatlik videoda, Spider Man’in başı açık olan bir karakterin elini sıkmaya çalıştığı ancak karakterin geri çekildiği görülüyor.
Bir kesime koyun diye hitap edenler maşallah koyun gibi yalan haberlerin peşine takılmışlar gönderileri kimin paylaştığına ve ne kadar beğenilip tekrar paylaşıldığına iyi bakınız.
sosyal medyada başta hükümeti ve işini yapan insanları karalamak ve çamur atmak bu kadar kolay işte.. Buna inanan cahiller sürüsü de çok ortalıkta çok yazık...
Gene sol çomarlar koyun gibi atlamış :)