'Bayan mı yoksa kadın mı?' meselesini bir de dil bilgisi, kökenbilim ve tarihsel olarak inceleyelim.
'Bayan mı yoksa kadın mı?' meselesini bir de dil bilgisi, kökenbilim ve tarihsel olarak inceleyelim.
Peki konuya dilbilgisel, kökenbilimsel ve tarihsel bir yaklaşım ile baktığımızda ne ile karşılaşıyoruz?
Orhun Yazıtları'nın tarihi günümüzden yaklaşık 1300 yıl öncesine uzanıyor. Bu sözcüğün yazı diline 1300 yıl önce geçirilmiş olması, makul bir yaklaşımla, sözcüğün tarihinin çok daha eskiye (yüzyıllarca eskiye) dayandığının bir göstergesi.
Evet, evet...Deniz Baykal'ın soy adındaki bay bu. Baykal, yani varlıklı, soylu kal anlamında...
Evet, her iki sözcük de aynı anlamda ve 'katun' sözcüğünden geliyor. 'Kadın' sözcüğü; t-d değişimi ile (katun--->kadın) olmuşken, hatun sözcüğü ise k-h değişimi ile (katun--->hatun) olmuştur.
Bu değişim aslında bu haliyle biraz da bu sözcüklere özgü ve iki farklı form olarak kullanılmaya devam ediyor.
Fakat bu sözcüklerin yakın tarihimizde biraz arka plana atılmasının bir sebebi var:
Bu, Mustafa Kemal Atatürk önderliğindeki Türkiye Cumhuriyeti'nin tebaa zihniyetindeki insanları, 'eşit yurttaşlığa' taşımak isteyen yaklaşımını sergileyen bir kanundur. Toplumsal alandaki 'devrim kanunları'ndan biridir.
'Beyefendi' ve 'hanımefendi' sözcüklerinin bir dönem neden geri plana itildiğini böylece görmüş oluyoruz.
Bu sebeple Fransızca 'madam' (madame) ve mösyö (monsieur) ve İngilizce 'lady' ve 'gentleman' sözcüklerinin karşılığı olacak biçimde 'bay' ve bayan' sözcüklerinin kullanıma girdiğini söyleyebiliriz.
Fakat günümüzde 'bay' sözcüğünün kullanılmayıp 'bayan' sözcüğünün kullanılması kadınları rahatsız eden temel noktayı oluşturuyor.
İnsan, hayvan ve bitkilerin dişiyi dölleyecek cinsten olanı 'erkek'; yumurta oluşturan veya yavru doğuran ve döllenecek biçimde oluşmuş olanı ise 'dişi' olarak ifade ediliyor Türkçede.
Muhtemelen duymadınız... Çünkü dediğimiz üzere, Türkçede cinsiyet belirten sözcük esas olarak 'dişi'dir.
Hem adam sözcüğü hem de kadın sözcüğü temelde cinsiyet değil, cinsiyette 'erişkinlik', 'yetişkinlik' belirtir.
Kadın sözcüğü ise, bu anlamını genişleterek, toplumsal cinsiyet açısından erkek sözcüğünün karşılığı hâline gelmiştir.
Kelimenin dinî ve topraktan gelmekle ilgili çağrışımları da malûm. Âdem (yani insan) topraktan/çamurdan yaratılmıştır.
Burada biraz da oğul sözcüğünün üzerinde duralım.
Oğlan sözcüğünde ayrıca bir anlam daralması olduğunu da belirtelim. Bu sözcük eski Türkçede hem kız hem de erkek çocukları için kullanılıyordu.
Örnekleri çoğaltırsak; Mr. President'ı, 'Bay Başkan' diye çevirmekte ya da Didem Madak'ın 'Siz aşkı ne bilirsiniz bayım' demesinde de bir sakınca yok.
'Bayan Milli Basketbol Takımı' diyemeyiz örneğin. Bu yanlış kullanımdır.
Türkçede cinsiyet belirten sözcüğün 'dişi' olduğunu belirtmiştik. Ancak toplumsal cinsiyet ve toplum dilbilim açısından 'kadın' sözcüğünü yaygınlığını göz önünde bulundurarak, doğrusu, 'Kadın Milli Basketbol Takımı' olacaktır.
Son olarak, 'kadın' ve 'bayan' sözcüklerinin farklı anlamlar içerdiğini ve yaşanan tartışmanın Türkçenin dil bilgisinden ziyade toplumsal cinsiyet ile ilgili olduğunu belirtelim.
Fakat tüm bu dilbilimsel açıklamalara karşın şunu da ekleyelim: Bunca eşitsizliğin arasında kadınlar, 'kadın' kimliğine ve 'kadın' sözcüğüne sahip çıkmaya çalışıyor. Bize de bu hassasiyete saygı duymak ve destek olmak düşüyor.
Etimolojiye ilgi duyan birisi olarak içeriği oldukça doyurucu buldum. Okurken, katkı yapmayı düşündüğüm noktaların tümüne zaten yer verdiğinizi gördüm. Yine de şunu söylemeliyim ki Türkçe, Moğolca ile beraber cinsiyet ayrımı içermeyen yegane dillerdir. "Asil dil" Fransızca ve "evrensel dil" İngilizce gibi örnekler, kadını evli olup olmamasına göre sınıflandırırken Türk dilinde "müdire, aktris" gibi yabancı kaynaklı sözcükler dışında cinsiyet ayrımı gösteren kelime bulunmaz. Bu da Türk milletinde kadının yerini en iyi şekilde ortaya koymaktadır. Bu bakımdan günümüzdeki manzara çok daha düşündürücü ve üzücü hale gelmektedir.
çok güzel bir içerik. ama bir kadın olarak yerinde olmak kaydıyla bayan kelimesinin kullanılmasını yanlış bulmuyorum. bazen gereksiz duyarlılık gösteriliyor. bay, bey, erkek, adam gibi kelimelerin yanında kadın, kız, bayan, hanımefendi gibi kelimelerinde kullanılması gayet normal.
Çok önemli bir eksiğiniz var türkçede dişi kelimesinin karşılığı er veya erildir. Yani erkek kadın kelimesinin karşılığı olup yetişkin eril birey anlamına gelmektedir. Adam kelimesi dediğiniz gibi insan anlamına gelmektedir buda iki cins içinde kullanılabileceği anlamına gelir. Bayan kelimesine gelirsek 1935 yılında dil inkilabı ile birlikte hanımefendi gibi hitapların yasaklanması sonucu matmazel veya ms kelimelerine karşılık türetilen bir hitaptır. Günümüzdeki nasıl oluştuğuna aklımın ermediği saçma algı sayesinde kadın kelimesine cinselliğin dayatılması sonucu bayan kelimesi kullanılmakta ve sırf bu yüzden bu kullanım yanlıştır. Hitap olan bir kelime cinsiyet anlamını alamaz veya cinsiyet anlamını alan bir kelime cinsellikle bağdaştırılamaz. Bayan değil kadın diye karşı çıkılan onca yakarış kökeni böyle olan kelimelerin anlamının saptırılmasından kaynaklıdır. Her kelime anlamına uygun kullanılmalıdır.