Mustafa İsmet İnönü Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk Başbakanı'dır. Mustafa Kemal Atatürk'ün en yakın silah arkadaşlarından olan İnönü, Milli Mücadele döneminde askeri başarıları ile ön plana çıkmıştır. Cumhuriyet kurulduktan sonra ilk siyasi partinin başına geçen İnönü'ye 'Millî Şef' unvanı verilmiştir. İşte İsmet İnönü'nün hayatına dair merak edilenler; İsmet İnönü kimdir, neler yapmıştır?
İsmet İnönü ülkenin ikinci cumhurbaşkanı olan ve Türkiye'nin iç ve dış siyasi meselelerinde kilit rol oynayan bir devlet adamıydı. İsmet Paşa olarak bilinen Mustafa İsmet (İnönü) 1967 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından Nobel Barış Ödülü aday gösterilmiştir. Peki, İsmet İnönü kimdir? İşte kısaca İsmet İnönü'nün hayatı...
Hayatı
24 Eylül 1884 tarihinde İzmir'de dünyaya geldi. İsmet İnönü'nün babası Reşit Efendi aslen Bitlis'in tanınmış Kürt ailelerinden olan Kürümoğulları ailesindendir. Annesi Cevriye Temelli Hanım ise aslen Razgradlı'dır. (Bulgaristan) Ahmet Mithat adında bir ağabeyi ve Hasan Rıza, Hayri Temelli, Seniha Okatan adlarında 3 kardeşi vardır.
İsmet İnönü ilk ve orta öğrenimini Sivas'ta okudu. Ardından (1896) Sivas Mülkiye İdadisi'nden mezun oldu.
1897 yılında İstanbul'daki Mühendishane İdadisi'ne gitti. Mustafa İsmet, Topçu Harbiyesinden 1903'te teğmen rütbesiyle birincilikle mezun oldu ve Pangaltı'daki Harp Akademisinde öğrenime başladı. 1906'da akademiyi birincilikle bitirirken, 'Altın Maarif' madalyasıyla da ödüllendirildi.
1910-1913 yılları arasında Yemen isyanı'nın bastırılması harekâtına katıldı. Bu ve bundan önceki görevlerinde hudut problemleri ve asilerle yapılan anlasmalarda görev aldı. Ve Mustafa İsmet, başarılı hizmetleri ve mesleki özellikleriyle dikkatleri üzerine çekmeye başladı.
Mustafa Kemal İle Tanışma
1908'de kolağası oldu ve 31 Mart Olayı (13 Nisan 1909) olarak bilinen ayaklanmayı Selanik'ten gelerek bastıran Hareket Ordusu'nda kurmay yüzbaşı olarak görev aldı. İttihat ve Terakki faaliyetleri sırasında yolu Selanik'e düşen İsmet, burada Mustafa Kemal'le tanışma fırsatı buldu. Daha sonra I. Dünya Savaşı sırasında Kafkas Cephesi'nde Kolordu Komutanı olarak Mustafa Kemal ile birlikte görev alırken dostlukları ilerledi. İki büyük devlet adamı o yıllarda devletin geleceği hakkında ortak fikirleri olduğunu gördüler. Bu dostluk Milli Mücadele sırasında en yakın silah arkadaşlığını getirdi.
Milli Mücadele Yılları
Mustafa İsmet Harbiye Nezareti Müsteşarlığı'na atandıktan sonra 29 Aralık 1919 tarihinde Paris Barış Konferansı'na hazırlık için kurulan komisyonda askeri müşavir oldu. İlk kez 8 Ocak 1920 tarihinde Ankara'ya gitti ve kısa bir süre Mustafa Kemal Paşa ile çalıştı. 9 Nisan 1920 tarihinde Mustafa Kemal Paşa'nın çağrısı üzerine İstanbul ile bütün resmî bağlarını kopardı. 23 Nisan 1920 tarihinde açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne Edirne milletvekili olarak katıldı.
O dönemde Miralay olan Mustafa İsmet, Batı Cephesi Kuzey Kısım Komutanı olarak Yunan ilerlemesini durdurmayı başardı. Bu başarıdan sonra kendisine Mirliva rütbesi verildi. Ferik rütbesine ise Büyük Taarruz'daki başarılarından sonra getirildi.
Cumhuriyet Yılları
* Cumhuriyetin ilanından sonra 30 Ekim 1923 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk hükümetini kurdu ve aynı zamanda Halk Fırkası (sonradan Cumhuriyet Halk Partisi, veya CHP) genel başkan vekilliğini üstlendi.
* 1926 yılında Orgeneral rütbesine terfi etti ettikten bir yıl sonra askerlikten emekli oldu.
* 1934 yılında Soyadı Kanunu'nun yürürlüğe girmesinden sonra Mustafa Kemal Atatürk tarafından İnönü soyadı verildi.
* 10 Kasım 1938 tarihinde Mustafa Kemal Atatürk'ün ölümü üzerine, 11 Kasım 1938 tarihinde olağanüstü toplanan TBMM tarafından oy birliğiyle cumhurbaşkanlığına seçildi. Aynı yıl Aralık ayında toplanan CHP I. Olağanüstü Kurultayı'nda partinin 'değişmez genel başkanı' seçildi ve kendine 'Millî Şef' unvanı verildi.
II. Dünya Savaşı Yılları
Cumhurbaşkanı seçilmesinden hemen II. Dünya Savaşı başladı. İsmet İnönü, savaş zamanı Türkiye, Sovyet Rusya unsurunu gerekçe göstererek savaşa fiilen katılmadı. Türkiye'nin savaşa girmese de ülke içinde savaşın sosyoekonomik etkileri görüldü. Yaşanan ekonomik sıkıntılar yüzünden ekmek, zeytin, şeker vb ürünler karne ile verilmeye başlandı. Herkesin aldığı günlük ekmek miktarı karnesine işleniyordu. Ayrıca Varlık Vergisi uygulaması hayata geçirildi.(Varlık Vergisi, 11 Kasım 1942 tarih ve 4305 sayılı kanunla konulan olağanüstü servet vergisinin adıdır.)
Muhalefet Partisi Yılları
14 Mayıs 1950 genel seçimlerinde CHP %40, DP ise %52 oy aldı. İsmet İnönü cumhurbaşkanlığı görevinden ayrılarak 1960 yılına kadar muhalefet partisi liderliğini üstlendi. 1972 yılında ise genel başkanlıktan istifa ederek ölünceye kadar Anayasa gereğince Cumhuriyet Senatosu tabiî üyeliği görevinde bulundu.
Evliliği
İsmet İnönü 13 Nisan 1916'da Mevhibe Hanım ile evlendi. Çift evliliğinin ilk yılları İsmet Bey'in görevi yüzünden uzun ayrılıklarla geçti. İsmet ve Mevhide İnönü'nün çocukları Erdal İnönü, Özden Toker, Ömer İnönü, İzzet İnönü'dür.
Ölümü
İsmet İnönü 25 Aralık 1973'te Pembe Köşk'te hayatını kaybetti. 89 yaşında hayatını kaybeden İnönü, Anıtkabir'de Atatürk'ün tam karşısında toprağa verildi.