İnternet bizi her şeyi biliyormuşuz yanılsamasına çekerek kendimizi olduğumuzdan daha akıllı sanmamıza neden olabilir. Yeni bir araştırmaya göre, internette her tür bilgiye erişim kolaylığı, kendi zekamıza dair aşırı bir güven duygusuna kapılmamıza neden olabiliyor.
BBC Türkçe dergisinde yer alan makaleye göre; herhangi bir konuda böbürlendiğinizin farkındaysanız o konuda dürüst davranmıyorsunuz demektir, ama becerilerinizi tahmin konusunda hata yapmış sayılmazsınız.
Eğer asıl olduğundan daha fazlasını bildiğinize inanıyorsanız o zaman hata yapmış olursunuz. Araştırmalar anlama konusundaki yanılsamanın çok yaygın olduğunu ve internet çağında üstbiliş yanılgılarının yeni biçimler aldığını gösteriyor.
Yale Üniversitesi’nden Matt Fisher, transaktif hafıza olarak bilinen belli bir düşünme tarzı üzerinde duruyor. Bu düşünme tarzı, hatırlama konusunda başka insanlara, kitaplara ve nesnelere bel bağlayışımızı ifade ediyor. İşe götürmeniz gereken bir şeyi bir gece öncesinden kapının yanına koyuyorsanız transaktif hafızayı kullanıyorsunuz demektir.
CNN
Bu olgunun bir yanı da kişisel hafızamızda gerçekten bildiğimiz şeyler ile, kolay erişebildiğimiz, dünyada hazır olan bilgileri ya da derinlemesine anlamadan yüzeysel bilgi sahibi olduğumuz şeyleri birbirine karıştırma eğilimidir.
Arabanın nasıl çalıştığını anladığımızı sanırız. Oysa aslında onu nasıl çalıştıracağımızı biliyoruzdur. Evet, gaza bastığımızda araba ileri gider; ama onun nasıl ilerlediğini bilmeyiz aslında.
Fisher ve ekibi bu eğilimin internet çağı ile bağını araştırdı. Deneklere bazı olgusal sorular sordu: “Neden saat kuşakları vardır?” vb. Deneklerin yarısından soruları cevaplamadan önce internette araştırmaları istendi. Sonra bütün deneklere “Bulutlu geceler neden daha ılıktır?” ya da “Sirke nasıl yapılır?” türünden ikinci grup soruları cevaplama konusunda ne kadar emin oldukları soruldu.
İnternete bakmalarına izin verilen denekler, ikinci gruptaki sorular konusunda daha emindiler. Bu insanlar gerçekten de bu bilgilere sahip olduklarını düşünüyordu. Yani bu bilgilerin kendi kafalarında olduğuna inanıyorlardı.
Toronto Üniversitesi’nden Amanda Ferguson ve ekibi ise araştırmayı tersinden ele aldı. Önce deneklerden sorulara yanıt vermeleri istendi. Eğer cevapları bilmiyorlarsa doğru cevap için internete bakabilirlerdi sonra.
Böyle bir ortamda ise internete erişimi olmayan kişiler, internet bağlantısı bulunmayanlara kıyasla soruları cevaplama bakımından daha az istekliydiler.
İnternet erişimi bu insanları her şeyi biliyor iddiasından geri tutmuştu. Onların değerlendirmesine baktığımızda internette doğru cevapları bulma olanağının sadece onların özgüvenini sarsma etkisi yaptığını söyleyemeyiz. Onlar hala iddialıydılar ama bu bilgilerini göstermekten geri duruyorlardı.
Kısacası insanlara cevaplarının doğruluğunu kontrol etme olanağı verildiğinde bilgi konusundaki ilk iddialarında daha temkinli davranıyorlardı.
Her şeyi bilirim havasında olanlar için de bu uygulamaya gidilip bilgilerinin kontrol edileceği hissi yaratılarak böbürlenmelerinin önüne geçilebilir. Bu insanlar hala internette araştırma yaparak doğru cevabı bulabilir. Ama en azından internetteki bilgiye ulaşıyor olmalarının kendilerinin her şeyi biliyor olduğu anlamına gelmediğini fark edebilirler.
En çok sorulan sorulardan biri de internetin bizim düşünme tarzımızı değiştirip değiştirmediğiyle ilgilidir. Bu araştırma, internetin bizim her zamanki düşünme biçimimizi alevlendirdiğini gösteriyor. Bildiklerimiz ile kolay ulaşabildiğimiz bilgi arasında ayrım yapamıyorsak internet aşırı güven kaynağı olabiliyor; aynı zamanda iddialarımızın ve cevaplarımızın doğruluğunun kontrol edilebileceğini düşünüyorsak daha güvensiz davranmamız söz konusu olabilir.
Olduğundan fazlasını bildiğimizi düşünme, hazır ulaşacağımız bilgiyi kendimiz biliyormuşuz gibi görme ve yanlış cevap verirsek bunun ortaya çıkmasından endişelenme eğilimi her zaman düşünme tarzımız üzerinde etkide bulunan faöktörlerdir.
İşte internet sayısız yeni biçimlerin evrildiği bu karmaşık bilişsel sistem içinde bir yere oturmaktadır.
*Bu makalenin İngilizce aslını BBC Future’da okuyabilirsiniz.*