Klasik müzik dinlemek insanın zekâsını geliştirir mi?
Farklı bakış açıları kazandırır, zihninin derinlerine daha kolay inmesini sağlar mı?
Yıllardır bir şehir efsanesi olarak duyduğumuz bu bilginin gerçeklik payı nedir?
İşte tüm yönleriyle ele aldığımız psikolojik fenomen: “Mozart Etkisi”.
Alın çayınızı kahvenizi, müzik eşliğinde uzun bir psikoloji yolculuğuna çıkalım!
Tabii ki Mozart’ı bilmeyen çok az insan vardır ama yine de kısaca tanıtalım. Tam adı Wolfgang Amadeus Mozart olan sanatçı 1756 yılında Avusturya’da doğmuştur. Daha 3 yaşındayken piyanosunun başına geçip çalmaya başlayan bir sanatçıdır. 8 yaşına geldiğinde ise ilk senfonisini yazmıştır. 12 yaşına gelince ilk operasını tamamlamıştır.
1791 yılında, 35 yıllık yaşamı sona eren sanatçı, bu kısa hayatına 625 eser sığdırmıştır. Bu kadar kısa yaşama bu kadar fazla eser sığdırması, onu her insana nasip olmayan bir üne ve tanınırlığa kavuşturmuştur.
Mozart’ın özellikle Türk marşı ve 40. senfonisi bugün tüm dünyada severek dinlenen eserlerinin başında gelir. Böyle bir müzik dehası, salt klasik müzik tutkunlarını değil, çok çeşitli platformdan insanı etkilemiştir. Onun adının geçtiği ve eserlerinden ilham alınarak araştırmaların yapıldığı bilim dalları içinde psikoloji bilimi de bulunmaktadır.
Klasik müzik, kökeni Avrupa’ ya dayanan çok sesli bir müziktir. Her ne kadar doğu kültürü içinde halk müzikleri kadar yer edinememiş olsa da her kültürden çok sayıda müzik tutkununun severek dinledikleri bir tarz olarak, insan psikolojisi üzerinde olumlu etki yarattığı geçmişten beri söylenmektedir.
Psikoloji gibi insan davranışlarını inceleyen bir bilim dalı, müziğin organizma üzerindeki etkileri ile yakından ilgilenmiştir. Ancak müzik ve psikoloji arasındaki ilişkisel taramalarda değişken olarak klasik müziğin diğer müzik türlerinden daha çok kullanıldığı görülmektedir. Bilim adamları klasik müziğin insandan hayvana hatta bitkiye kadar çeşitli canlı türlerindeki etkilerini incelemiştir. Bu araştırma ve deney çalışmaları “klasik müziğin ineklerde süt yapımını arttırdığından”, “çiçeklerin büyümesini hızlandırmaya” kadar uç örnekleri de içeren bulgular ortaya koymuştur.
Klasik müzikle ilgili çalışmaların en bilinen sonuçlarından birisi anne karnından itibaren klasik müzik dinletilen bebeklerin daha zeki olduğu inancıdır. Bu da bizi Mozart Etkisi’ne götürüyor.
En basit tanımı ile klasik müziğin insan ve canlılar üzerindeki etkilerine kısaca “Mozart Etkisi” denilmektedir. Mozart müziği konuya yönelik araştırmaların odak noktasını oluşturmaktadır. Şüphesiz bu durumda, Mozart’ın bestelerinde hayata çocuksu bir duyarlılıkla bakarken sevgi, neşe, coşku gibi olumlu duyguları işlemesinin rolü azımsanamayacak derecededir.
Klasik müzik, kökleri tarih öncesi çağlara kadar uzansa da, bildiğimiz formuna ve enstrümanlarına Rönesans’tan başlayarak kavuşur. Geçmişi bu kadar uzun ve örnekleri bu kadar çeşitli olan klasik müzik doğal olarak pek çok çalışmaya da konu olmuş.
1991’de Alfred A. Tomatis’in Neden Mozart? (Pourquoi Mozart?) adlı kitabında ortaya attığı klasik müziğin zekâ üzerindeki etkisine yönelik teorisi, iki yıl sonra Frances Rauscher ve arkadaşları tarafından geliştirilmiştir.
Rauscher ve arkadaşlarının çalışmalarının sonucunda, araştırmaya katılan kişilerin algısında bir Mozart sonesini dinledikten sonraki ilk 15 dakikada, bir yükseliş olduğu gözlemlenmiştir.
1993'te Nature dergisinde yayınlanan Rauscher ve arkadaşlarının yaptığı bir araştırma müthiş ilgi görmüştür. Kaliforniya Üniversitesi'nde 36 üniversite öğrencisine Mozart'ın 2 piyano için bestelenen Re majör piyano sonatını (K.448) 10 dakika dinletirdiler. Sonra Stanford-Binet Zekâ Testi’nde uzaysal zamansal (spasyaltemporal) yeteneklerde (kağıt katlama ve kesme becerileri) 8-9 puan artış tespit ettiler. Bu müziğin, beynin uzaysal işlev performansını arttırdığını göstermektedir.
Yukarıda bahsettiğimiz çalışmanın ayrıntılı deneysel boyutu ise şu şekildedir; Rauscher ve arkadaşları denekleri üç gruba ayırmışlardır. Bir gruba 10 dakika Mozart’ın bir eserini, bir gruba da başka bir mistik müzik dinletmişlerdir. Üçüncü gruba hiçbir müzik dinletmemişlerdir. Daha sonra onlara uzaysal-mekansal becerileri ölçen bir etkinlik yaptırmışlardır. Bu çalışmanın sonucunda Mozart dinleyen grup bu etkinliği çok daha iyi yapmıştır. Bunun üzerine “Klasik müzik bilişsel becerileri artırıyor.” diye bir sonuç çıkarmışlardır.
Rauscher ve arkadaşları “Bu bilişsel gelişimdeki artış ise 8 ile 10 puanlık bir IQ skoru artışına denk geliyor.” diye bir ifade kullanmışlardır. İşte bu talihsiz ifade günümüze kadar gelen “Klasik müzik zekâyı artırır”. yanılgısının başlangıcı olmuştur.
Yani aslında bu etki zekâyı direkt olarak artırmıyor. İşitme ve uzaysal becerilerde artış gösteriyor. Zaten klasik müzik genel anlamda ruhu dinlendirdiği için, ruh halinde iyilik, huzur duyma olması gayet normal. Fakat Mozart'ın söz konusu olan bu eseri incelendiğinde frekansının yüksek olduğu saptanmıştır. Bildiğimiz üzere uykuda beyin dalgalarımız en düşük frekansta iken, öğrenme ve dikkat halinde frekans artar. Belki tüm olay bununla ilgili?
Netlik kazanmasa da Mozart Etkisi gazete ve dergilerde çok yer aldı. Magazinsel bir hal aldı, “Bebeklerin zekâsı artar mı?”, “Gebe kadın karnına teyp dayayıp bebeğe müzik mi dinletsin?”, “Sınavlardan önce K.448 dinlenirse daha mı başarılı olur?” gibi sorular belirdi.
Zamanla ortaya atılan bu bulgu basın tarafından büyütüldü. “Klasik müzik zekâyı 10 puan artırıyor.” diye manşetler atıldı. Daha sonra durumu oyuncak şirketleri sahiplendi. Çünkü oyuncak endüstrisi çok iyi biliyordu ki, sadece Mozart dinleterek bir fark yaratmak, aileler için basit ve ucuz bir yöntemdi. Bütün aileler bunu kolayca deneyebilir ve bu fikir çok iyi pazarlanabilirdi.
Mozart Etkisi adı altında milyonlarca CD satıldı. Böylece bu yanılgı kamuoyunda daha da pekişti. Bu CD'lerin bazıları 'Anneler ve Babalar için Mozart', 'Yeni Doğan Çocuğunuzun IQ'sunu Artırmak için Mozart' gibi isimler altında satıldı. Öyle ki ABD'de bazı eyaletlerde bu CD'ler anne babalara bedava dağıtılmaya başlandı.
Mozart etkisi yanılgısı artınca, başka araştırmacılar bu etkiyi daha derinlemesine araştırmaya karar verdiler. Diğer araştırmalarda da ilk araştırmaya benzer sonuçlar bulundu. Klasik müzik dinlemek o anda performansı artırıyor ama bunun etkisi ilk araştırmada olduğu gibi en fazla yarım saat sürüyor.
1998'de Alzheimer hastalarına Mozart dinletilince uzaysal-zamansal muhakemenin güçlendiğini görülmüştür. Bu epilepsi hastaları üzerinde de denenir, K.448 dinleyenlerde epilepsi (sara) nöbetlerinde azalma görülür.
Illinois Üniversitesi Tıp Fakültesi'nden sara konusunda uzman nörolog John Hughes, Mozart'ın müziğinin tedavi edici yönü açısından en iyi sonucu verdiğine inanıyor.
Ayrıca doktorların klinik çalışmalarında hastalarına Mozart dinleterek müziğin tedavi gücünden yararlanması, uzun yıllardır bilinen bir uygulamadır. Bugün dünyanın birçok yerinde psikolojik kökenli hastalar için Mozart Etkisi bir şifa olarak görülmektedir.
Bundan yıllar önce bir Fransız bilginler grubu Afrika’ya bir sefer düzenlerler. Amaçları, orada karşılaşacakları ilkel topluluklara çeşitli klasik batı müziğini bant kayıtlarından dinleterek onların tepkilerini gözlemlemektir. Gerçekten de bir bölüm ilkel Afrikalıya, fazla sokulmadan, önce W. A. Mozart’ın yapıtlarını dinletirler. İlkel topluluk çalınan müziği dikkatle, ama sakin bir biçimde dinler. Sıra L. Van Beethoven’ in yapıtlarına gelince ilkel topluluk öfkelenip, kızarak saldırganlık belirtileri göstermeye başlar.
Bazı araştırmacılar bitkilerin neden sabahları açıp boylarının uzadığına dair bir araştırmada sebebin sabah erken saatlerinde kuşların ötmesi olabileceğinden yola çıkarak; bitkilere farklı tarzda müzik dinletmişlerdir.
Buna benzer şekilde ineklerin süt verimini, tavukların yumurta sayısının artışını inceleyen araştırmalar da var. Sonuçları benzer şekilde klasik müziği birinci yapıyor. Ama klasik müzik içinde de Mozart'ın yeri ve besteleri ayrı bir konumda.
Yapılan bir başka deneyde ise Mozart dinletilen farelerin labirentte yollarını daha rahat buldukları, Alzheimer hastalarının normale dönmelerinde faydasının olduğu belirlenmiş.
Bu tür çalışmalar sonraki yıllarda insanlar üzerinde klasik müzik-olumlu psikoloji algısını geliştirerek, Mozart Etkisi kavramını genişlemiştir. Fakat Mozart'ın müziğinin yararları konusundaki iddiaların pek çoğu kişisel öykülere dayanıyor.
Parisli ressam Katia Eliard 8 ay boyunca düzenli aralıklarla Mozart'ın müziğini dinleyerek 10 yıllık psikoterapiden daha fazla yarar sağladığını düşünüyor. Eliard'ın tedavi olduğu Paris'teki psikiyatri kliniğinin kurucusu doktor Alfred Tomatis, çocuklarda görülen ruhsal bozuklukların ve yetişkinlerdeki depresyonun Mozart müziği ile tedavi edilebileceğini ileri sürüyor.
Geleneksel müzik terapistleri Tomatis'in yöntemlerine kuşku ile yaklaşırken, Polonya'da öğrenme zorluğu çeken çocuklar Tomatis'in yöntemleri ile tedavi ediliyor.
Londra'nın banliyölerinden Richmond'da oturan Jackie Hindley 6 yaşındaki oğlu Lawrence'ın bu yöntemden büyük yarar sağladığını ifade ediyor. Öğrenme zorluğu ve hiperaktivite sorunu olan Lawrence'ın birkaç seanslık Mozart terapisinden sonra konuşmalara daha aktif olarak katıldığı ve söylenenlere tepki verdiği gözlemlenmiş.
Tabii burada sorulacak başka bir soru var. Klasik müzik, zekâyı artırmasa da bilişsel fonksiyonlarda bir artışa yol açıyor. Bu da önemli. Peki, bu neye bağlı? Araştırmacılar görüyor ki her klasik müzik eseri bu etkiyi yaratmıyor. Sadece duygusal olarak kişiyi harekete geçiren eserler bu etkiyi oluşturuyor.
Örneğin, Albinoni’ye ait depresif klasik müzik eserleri ya da “relaxation” müzikleri aynı etkiyi yaratmıyor. Yani klasik müzik, klasik müzik olduğu için değil, duygusal hareketlilik sağladığı için bu kısa vadeli etkiyi yaratıyor.
Bu tür eserler, beyni uyanık tutarak, beynin daha iyi fonksiyon göstermesini sağlıyor. Benzer bütün eserler aynı etkiyi yaratıyor.
Sonuç olarak “Klasik müzik zekâyı artırır.” ifadesi tamamen bir yanılgı. Tabii yanlış anlaşılmasın. Bu bulgular klasik müzik kötüdür demek değil. Sadece zekâyı artırmıyor demek.
Çocuğunuzun hem zekâsını hem de duygusal zekâsını artırmak istiyorsanız, yapmanız gereken en önemli şey onunla sürekli etkileşim içinde olmak. Keşfetmesine olanak sağlamak ve öz değer bilincini geliştirmek.
Son yapılan bilimsel araştırmalar, müzik dinleyen insanların beyinlerinde çok sayıda farklı bölgenin faal duruma geçtiğini gösteriyor. Ayrıca beynin müziğe tepki veren bölgeleriyle, uzamsal muhakemeden sorumlu bölgelerinin bir noktada kesiştiği de görülüyor. Ancak bazı müzik parçalarının beyni, niçin diğer parçalardan daha fazla uyardığı konusunda kimse kesin bir şey söyleyemiyor.
Araştırmanın ortaya çıkmasını sağlayan Rauscher bile bu gelişmeler karşısında büyük şaşkınlık yaşamakla birlikte bulgularının yanlış anlaşıldığını düşünüyor:
'Ben Mozart dinleyen insanların zekâ düzeylerinde artış olacağını söylemedim. Söz konusu araştırmamın sonucunda Mozart dinleyen öğrencilerin uzamsal muhakemelerinin geçici bir süre için geliştiğine dikkat çektim. Oysa sanki ben Mozart dinleyen öğrencilerin IQ'larında kalıcı artışlar olduğunu söylemişim gibi algılanıyorum.'
Ben çok rahatsız oluyorum klasik müzikten ya. En neşeli olanı bile kasvetli, ölüm marşı gibi geliyor bana ruhum daralıyor sevemedim bir türlü. Benim tavsiyem Trance müzik dinleyin çok rahatlatıcı enerji veriyor pozitif hissettiriyor gerçekten. Not: araç kullanırken dinlemeyin, fazla mutluluk verip coşturduğu için kazalara sebep olabiliyormuş bu müzik türü. Bu türün en iyi eserlerini Armin Van Buuren veriyor. 21.yüzyılın Mozart'ı olarak anılacakmış ilerde ♥️