'Online alışverişte %70’e varan fırsatlar!', mağaza camlarında '2 al 1 öde!', sepet ekranında 'Sadece bugün geçerli!' yazılarını görüyoruz sürekli. Hepimiz bu sahnelere defalarca denk gelmiş ve çoğu zaman da kendimizi alışveriş yaparken bulmuşuzdur.
Peki bu indirimlere neden bu kadar kolay kanıyoruz? Beynimiz bu etiketleri gördüğünde gerçekten neler yaşıyor? Sadece cüzdanımız değil, karar mekanizmamız da etkileniyor olabilir mi? Hadi gel, birlikte bu öğrenelim.
İndirim gördüğümüzde beynimizin ödül sistemi harekete geçiyor. Dopamin adı verilen mutluluk hormonu devreye giriyor ve beynimiz bu fırsatı kaçırmamak için bizi alışverişe yönlendiriyor.
Tıpkı sevdiğimiz bir yemek ya da övgü almak gibi, indirim de bize kendimizi kazanmış, başarmış hissettiriyor. Alışverişin kendisi kadar, iyi bir fırsatı yakalama hissi de bizi cezbediyor.
“Son 3 saat!”, “Sadece bu geceye özel”, “Tükendi, 2 ürün kaldı!” gibi ifadeler, beynimizin karar alma sürecini hızlandırıyor. Zaman baskısı, rasyonel düşünmeyi ikinci plana atıyor.
Bu aslında evrimsel bir tepki: Kaybetme korkusu, harekete geçme isteğini artırıyor. Oysa ki çoğu zaman o fırsatlar bir gün sonra yine karşımıza çıkabiliyor ama ne fayda...
İtiraf edelim: İhtiyacımız olmasa da indirimdeydi diyerek alışveriş yapıyoruz. Bu söylem aslında finansal bir savunma mekanizması. Harcadığımız parayı rasyonelleştirmenin bir yolu bu.
Kendimizi kötü hissetmemek için “normalde 300 TL ama ben 180’e aldım” demek, beynimizin suçluluk duygusunu bastırmasına yardımcı oluyor. Yani indirimi değil, vicdanımızı satın alıyoruz.
Ürün 500 TL idi, şimdi 250 TL. Beynimiz bu indirimi bir kazanç olarak görüyor. Ama kimse şu soruyu sormuyor: Bu ürün gerçekten 500 TL eder mi?
Çoğu marka önce fiyatı şişirip sonra indirime sokuyor. Yani algılarımız yönetiliyor.
Aslında sadece bir pantolon alacaktın. Ama ikinci ürüne %50 ibaresini görünce kendine ceket de aldın. Market alışverişinde 2 al 1 öde gördün, hiç ihtiyacın olmayan ürünü sırf kampanya var diye sepete attın.
Bu indirime dayalı alışveriş tarzı, bütçemizi plansızca şişiriyor. Sonuçta indirimli olsa bile, ihtiyacın olmayan bir şey hala gereksiz bir harcama oluyor.
Finansal kararlarımızı çoğu zaman rasyonel sandığımız duygular yönetiyor. Bu fırsat bir daha gelmez, ben bunu hak ettim, gibi iç sesler, alışveriş kararlarımızın temelini oluşturuyor.
Bu da indirim dönemlerini sadece finansal değil, duygusal bir çöküş haline getirebiliyor. Alışveriş sonrası “gerçekten ihtiyacım var mıydı?” sorusu beynin mantıklı kısmının geç uyanmasından kaynaklanıyor.
Piyasada birçok kampanya, aslında göründüğü kadar cazip değil. Aynı ürün, farklı mağazalarda farklı fiyatlarla sunulabiliyor. Bazı markalar önce fiyatları artırıp sonra şok indirim diye normal seviyeye çekiyor.
O yüzden gerçek indirimle fiyat oyunlarını ayırt edebilmek için fiyat araştırması yapmak şart. Karşılaştırma siteleri, fiyat geçmişini gösteren uygulamalar bu noktada yardımcı olabilir.