Halo etkisi hakkında özellikle yazmak istedim, çünkü toplumda yaygın olarak rastlanan bu etki, hem bizim diğer insanlara olan bakışımızı, hem de diğer insanların bize olan bakışlarını etkiliyor.
Nobel ödüllü psikolog ve ekonomist Daniel Kahneman Hızlı ve Yavaş Düşünme kitabında Halo etkisi için şu örneği veriyor:
Profesörlük hayatımın başlarındayken, öğrencilerimin kompozisyon ödevlerini geleneksel bir şekilde notlandırırdım. Elime sınav kağıdını alır, öğrencinin verdiği yanıtları arka arkaya okur, her bir yanıta not verirdim. Sonra tüm bu notları toplayıp, sıradaki öğrenciye geçerdim.
Zamanla fark ettim ki belli bir kağıttaki yanıtların her birine verdiğim not, birbirine çok fazla benzerlik gösteriyor. Not verirken Halo etkisi altında olduğumdan, birinci sorunun yanıtına verdiğim notun, o öğrenciye verdiğim genel notu aşırı derecede etkilediğinden şüphelenmeye başladım.
Buradaki mekanizma oldukça basit işliyordu: Eğer bir öğrencinin ilk kompozisyonuna yüksek bir not vermişsem ve ilerleyen kısımlarda öğrencim hata yapsa bile, onun hatasına daha anlayışlı bir şekilde yaklaşıyordum. Ne de olsa başta çok iyi bir kompozisyon yazmış bir öğrenci, ikinci soruda öylesine saçma bir hata yapmazdı!
Ama izlediğim bu yol, ciddi bir soruna yol açıyordu. Biri iyi, biri kötü olmak üzere iki kompozisyon yazmış öğrencileri notlandırırken, öğrencinin önce hangi kompozisyonunu okumuşsam ona göre not vermek adil değildi.
İlk sorunun yanıtının kalitesine göre diğer yanıtları değerlendirmek gerçekten adil değil, neyse ki Kahneman Halo etkisinin farkına varacak kadar bilinçli.
Bir başka örnek:
Riskli bir ameliyat geçirmeniz gerektiğini ve hastanedeki iki cerrahtan (ikisi de aynı seviyede) birini seçeceğinizi düşünün.
İlki karizmatik bir cerraha benziyor. Yakışıklı, şık giyimli ve nazik konuşuyor.
İkincisi ise cerrahtan başka her şeye benziyor. Bakımsız, giyimi kuşamı dökülüyor, belki ter kokuyor ve konuşmaları filtresiz. Hatta biraz kaba.
Siz hangisini seçerdiniz?
Beyninizdeki her hücre size ilkini seçmenizi söyleyecekti ancak diğerini seçmelisiniz.
Muhtemelen daha yetenekli bir cerrahtır çünkü diğeriyle aynı seviyeye ulaşmak için insanların algılarına karşı savaşmak zorunda kalmıştır.
Ya da öyle çok ameliyat yapıyor ve yorgundur ki, kendine bakamadan sizin karşınıza çıkmıştır.
Halo etkisini fark ederek o kaba saba algıladığınız cerrahı seçerseniz, ameliyatınızda başarı şansınız daha yüksek olabilir.
***
Her iki örnekte de genelleme hatası yaptığımızı söylemek mümkün, değil mi?
Hayatın her alanında bu etkiyi görebiliyoruz.
Örneğin iş başvurusu yaparken, CV'deki fotoğrafın ne kadar profesyonel durduğunun, IK'yı etkilemesi gibi.
Örneğin giyim tercihi nedeniyle, bir insanın siyasi görüşü ile ilgili kafamızda bir görüş oluşması gibi.
Bugün toplumsal olarak ayrışmaların görüldüğü her konuda Halo etkisinin de parmağı olduğunu unutmamak gerek. Bu tüm taraflar için geçerli. Hem diğer insanlara bakış açınız hem de onların size bakış açısı bu tip genellemelerden oldukça etkileniyor.
Herkes olmuş hello halo biliyk...
yapacak birşey yok