Kuşların kış için ne zaman güneye uçacaklarını ya da örümceklerin nasıl karmaşık ağlar öreceklerini bildiklerini hiç merak ettiniz mi? Bunlar, DNA'larında programlanmış gibi görünen davranışların veya içgüdülerin örnekleridir. Peki ama bu tam olarak nasıl işliyor?
Her gen, davranışlarımızı yöneten beynin çalışması da dahil olmak üzere çeşitli bedensel işlevlere katkıda bulunan belirli proteinlerin yapımı için bir dizi talimat içerir. Davranışlarımız, fiziksel özelliklerimiz gibi, birden fazla genin ve çevresel etkilerin karmaşık bir etkileşimidir. Tek bir 'davranış geni' yoktur. Bunun yerine, birçok gen bizim kim olduğumuza ve nasıl davrandığımıza katkıda bulunur.
Doğrudan Etki: Bazı genler beyin yapımızı ve kimyamızı doğrudan etkileyen proteinler üretir. Beyin yapısı ve kimyasındaki bu değişimler nasıl düşündüğümüzü, hissettiğimizi ve davrandığımızı ince bir şekilde etkileyebilir. Örneğin, genler beyinde sinyalleri ileten kimyasallar olan nörotransmitterlerin üretimini ve işlevini etkileyebilir.
Dolaylı Etki: Genler davranış üzerinde daha dolaylı bir etkiye de sahip olabilir. Örneğin, genler fiziksel görünüşümüzü etkileyebilir, bu da başkalarının bize nasıl davrandığını ve dolayısıyla nasıl davrandığımızı etkiler.
Ancak genlerin kader olmadığını unutmamak gerekir. Sadece bir yatkınlık sağlarlar, önceden belirlenmiş bir sonuç değil. Dahası, aynı gen pleiotropi olarak bilinen bir kavram olan birden fazla davranışı etkileyebilir. Bu, tek bir genin farklı bireylerde ve hatta aynı bireyde farklı koşullar altında farklı etkilere sahip olabileceği anlamına gelir. Bu durum, genlerin davranışı nasıl etkilediğine dair karmaşıklığı daha da artırmaktadır.
Hem fiziksel hem de sosyal çevremizin de önemli bir etkisi vardır. Aslında, genlerimiz ve çevremiz, gen-çevre etkileşimi olarak bilinen bir süreçte sürekli olarak etkileşime girerek yaşamımız boyunca davranışlarımızı etkiler.
Özetle, genlerimiz davranışlarımızı şekillendirmede önemli bir rol oynasa da, karmaşık bir bulmacanın sadece bir parçasıdır. Davranış, genetik yatkınlıkların, çevresel etkilerin ve bunların etkileşimlerinin karmaşık bir etkileşiminin sonucudur. Bu, her bir adımın diğerlerini etkilediği ve diğerlerinden etkilendiği, süregelen bir danstır.
Kuşların göç etmesi, kış uykusuna yatması ve yeni doğmuş bir bebeğin parmağını kavrama refleksi içgüdülere örnektir. Peki bu içgüdüsel davranışlar nesilden nesile nasıl aktarılır? Cevap genetiğin karmaşık dünyasında yatmaktadır.
DNA, organizmaya nasıl gelişeceğini, büyüyeceğini ve yaşayacağını söyleyen bir dizi talimat gibidir. Bir organizmanın fiziksel özelliklerinden içgüdüsel davranışlarına kadar her şeyi bu talimatlar belirler.
Belirli genlerin açıldığında veya ifade edildiğinde, bu içgüdüsel davranışların gelişmesine yol açabileceği düşünülmektedir. Bu davranışlar daha sonra çevredeki belirli uyaranlar tarafından otomatik olarak tetiklenir. Örneğin, günler kısalmaya ve soğumaya başladığında, bu çevresel değişiklik göçmen kuşlarda belirli genlerin ifadesini tetikleyerek göç etmeye başlamalarına neden olur.
Her ebeveyn kendi DNA'sının yarısını yavrularına aktarır. Eğer bir ebeveyn belirli bir içgüdüsel davranışı kodlayan bir gene sahipse, bu geni yavrularına aktarabilir.
Örneğin, belirli bir tür yuva inşa etmek için güçlü bir içgüdüye sahip olan bir anne kuşu düşünün. Bu içgüdü muhtemelen genleri tarafından yönlendirilmektedir. Yavruları olduğunda, bu genleri yavrularına aktarır. Sonuç olarak, yavruları da büyüdüklerinde muhtemelen benzer türde bir yuva inşa etme içgüdüsüne sahip olacaklardır.
Bu mutasyonlar içgüdüsel davranışlarda değişikliklere yol açabilir. Örneğin, bir kuşun göç yolunu kodlayan gendeki bir mutasyon, kuşun ebeveynlerinden biraz daha farklı bir yere göç etmesine neden olabilir. Eğer bu yeni göç yolu bir avantaj sağlıyorsa (daha fazla yiyecek ya da daha az yırtıcı hayvan gibi), bu kuşun mutasyona uğramış bu geni miras alacak daha fazla yavrusu olabilir. Zamanla bu yeni içgüdüsel davranış, doğal seçilim yoluyla evrim olarak bilinen bir süreçle tüm popülasyona yayılabilir.