İçgörülerle Yaşama Sanatı

Pazarda para çıkışmayınca ‘helal olsun’ diyerek içtenlikle poşeti elimize tutuşturan esnaf yüreği, sofrada kalan son lokmaya nezaketen kimsenin dokunmayışı, okul gösterisinde şiirini unuttuğu için ağlayan çocuğun alkışlarla yüreklendirildiği o an, annelerimizin dudaklarını sımsıkı kapatıp gözlerini kocaman açarak bakmasıyla tüm sessiz cümleleri idrak edişimiz, öfkeyle ‘git kapı orada’ derken içindeki sesin ‘seviyorum ulan gitme’ diye haykırışı, bayramda hazırlanıp umutla ziyaretçilerini bekleyen o güzel anne ve babaların, tatile giden çocuklarına yine de gönül koymayışı ama seslerinden ele verdikleri ince sızı…

Bu cümleleri okuduğunuzda duygularını sonuna kadar hissettiğinizi biliyorum. Hepimizin ne anlama geldiğini çok iyi bildiğimiz duygular. Feraset, derin kavrayış, idrak, içe bakış, empati gibi birçok tanımlama yapabiliriz bu hissedişi anlatmak için. Tek bir kelimeyle ifade edilemeyen, üzerine nice hikayeler yazılabilecek, yaşadığını hissettiren o derin anlar bu yazının konusu.

Yaşamak dediğin burnunun direğindeki sızıyı, içi gülen gözleri fark etmektir.

İncelikli yaşamak deyince zihninizde ne beliriyor? Çağrışımları çoğunlukla yaşamdan keyif almak, güzelliklere odaklanmak, pozitif ruh hali, doğadan beslenmek, doğayla uyumlu olmak, bedenine ve ruhuna saygılı davranmak, bilgili, duyarlı ve iyiliksever olmak, meditatif bir yaşam ve benzeri algılar olabilir. Bunların yanı sıra, benim zihnimde beliren ve bu yazıda değinmek istediğim ise, derinlikli bir ruhsal anlayış.

Kendimizi, başkalarını ve yaşamı anlamanın yolu, empati yeteneğiyle ve incelikleri fark etmekle yakından ilişkilidir. Derinde yatan duygu ve düşünceleri yüzeye çıkarma kapasitesi ruhsal derinliği yansıtır. Bu türlü açık bir kavrayışla yaşamak, kişisel gelişim, olumlu ilişkiler geliştirme ve yaşama doyumu bakımından önemli bir destekleyicidir. İncelikleri fark ederek yaşama sanatına farklı bir pencere açmak istiyorum.

İçgörü nedir? Nasıl keşfedilir?

Pazarlama ve reklamcılık alanında derinlikli keşif için kullandığımız kavram içgörü keşfidir. İçgörüyü, bir konu, olay, nesne ya da kişilerle ilgili derinlemesine duygu ve düşüncelerimiz şeklinde tanımlamak mümkündür. Günlük yaşamdan örnekler verecek olursak; kilosuna dikkat eden ve nasıl göründüğünü önemseyen insanların çok kalorili yemekler yediğinde suçluluk duyması, misafirlikte lavaboda elini yıkayan birinin elini kurulamak için banyo havlusuna silme düşüncesi, bir ayranın kağıt kapağını açarken her an üzerine sıçrayacak hissi, çocukların anne ve babalarının meslekleriyle ya da varlıklarıyla övünme halleri, ilk kez kendine teyze ya da amca diye seslenildiğini duyan kişinin yaş almakla yüzleştiği o dramatik an gibi, yüzeyselden daha derinlere kadar giden sonsuza kadar çoğaltabileceğimiz birçok duygu ve düşünce bizi içgörüye götürür.

İçgörü bazen isim taktığın araban, bazen mutfaktaki sarı bezdir.

Kavramın psikoloji alanında farklı tanımlamaları bulunduğunu not düşmek gerekir. Yaratıcı sektörlerde, altta yatan insani gerçekleri su yüzüne çıkarmak anlamında kullanılır. Bunlar herkesin bildiği ve söylendiğinde ne olduğunu anladığı, “aa evet gerçekten de böyle!” tepkisi verdiği çoğunluğun ortak duygu ve düşünceleridir. İnsanı anlamak dediğimiz konunun profesyonel hayattaki yöntemlerinden biridir içgörü analizi. Bu keşifler, tüketiciler için ürünlere, reklam vb. iletişimlere dönüştürülür. Örneğin, kadınların ev temizliğinde mutfağa ayrı, banyoya ayrı temizlik bezi kullanmalarının altında yatan içgörüyle, deterjanlar banyoya ayrı, mutfağa ayrı alınan ürünlere dönüşmüştür. Sonsuz sayıda örneklerini verebiliriz, daha derinlemesine birçok içgörünün ürüne dönüşmüş halini bugün zaten tüketiciler olarak kullanmaktayız. Profesyonel hayatta içgörüleri ortaya çıkarmak için çeşitli araştırma yöntemlerinden ve derinlemesine görüşme tekniklerinden yararlanılır.

İçgörü bazen bi’ boş bakış yarım gülüştür.

Günlük hayatta ise, pazarda, AVM’de, minibüste, plazada, uçakta, konserde, kısaca yaşamın her alanında detayları içselleştirerek yaşayan insanların zamanla beceri geliştirdiği bir konudur içgörü. Gözlem ve empati yeteneğiyle ustalık kazanılan bu keşifte bazen bir boş bakış, yarım gülüş nice hikayeler yazdırır. Demem o ki, detaylar, incelikler ve derinlikler burada önem kazanıyor. Ne kadar derinlere inilebilirse o kadar can alıcı keşifler yapılabilir. Kendimizi ve başkalarını tanımak ve değerlendirmek için günlük yaşama rahatlıkla uyarlanabilecek bir yöntemdir. İçgörü keşfetmek eğlencelidir. Esasen twitter mizahı dediğimiz içeriklerin de çoğu müthiş bir içgörü kaynağıdır, yani günlük yaşantımızda sıklıkla kullanırız, fakat farkındalıklı şekilde bunların bir keşif olduğunu düşünmeyebiliriz. Hem kendimizin hem de başkalarının içgörülerini keşfetmek, yaşam yolculuğunu daha da keyifli bir hale getirir.

Hikayeyi baştan yazdıran sorular…

Amerika’nın önde gelen reklam ajanslarından birinin başkanlığını yapan Phil Dusenberry, içgörü analizini kişisel yaşama entegre eden ve profesyonel hayat için içgörüyle yeniden özgeçmiş yazmaya teşvik eden bir soru şablonu oluşturmuştur. Burada yer alan sorular şu çerçevededir: Hatırladığın ilk içgörün nedir?, En iyi içgörün nedir? Bu içgörüyü büyük yapan nedir? Hangi problemi çözmüştür? Bu içgörüyü açığa çıkaran noktaların bağlantılarını kurabilir misin? Hayranlık duyduğun ya da sana içgörü ilhamı veren insanlar kimlerdir?

Yaratıcı sektörlerde çalışan ve içgörü konusunu bilen kişiler için bu soruları cevaplamak daha kolaydır ancak, kavramla yeni tanışanlara öncelikle kendi içgörülerinin neler olduğunu keşfedebilmeleri için biraz da eğlence katarak sorgulama önerilerinde bulunacağım.

Detayların resmini çizebilir misin?

Örneğin, birine içten içe kıyamazken şımarmasın diye yüz vermek istemediğinde kullandığın mimikleri düşün. Ortamı idare etmek için sohbet konusu açman gerektiğinde giriş cümlen ne olur? Hoşlandığım kişiye içimde coşan duyguları hemen belli etmemeliyim dediğinde nasıl görünürsün? Aslında inanmadığın ama laf olsun diye söylediğin sözler? Birinin dikkatini, ilgisini çekme yöntemin genellikle nedir? Çok geç öğrendiğini kimseye itiraf edemediğin şeyler, herkesten gizli dinlediğin şarkılar var mı? Hazırlıksız ya da suçüstü yakalandığın andaki tepkilerin, konuşmaktan hoşlanmadığın konularda soru sorulduğunda iç sesin, annen seni hala küçük bir çocuk gibi başkalarına överken vaziyetin, ciddi ortamlarda gerçekte içinden geçenler…nelerdir? Bulunmak istemediğin ortamdan ayrılmak istediğinde ya da eve gelen misafirin gitmesini istediğinde gösterdiğin klişe tepkilerin nelerdir? Çoğumuz benzer duygu, düşünce ve tepkiler içinde olabiliyoruz. Belki de filmleri bu kadar sevmemizin nedeni, ortak içgörülerimizi bize yansıttıkları içindir.

Yazının genelinden anlaşılacağı üzere içgörü keşfi detaylara bakma ve ince anlayış gerektirir. Dolayısıyla bu konudaki düşünme pratiğimizi derinlere inerek geliştirebiliriz. Kendi içimizdeki keşif yolculuğu sürdükçe, yaşama dair incelikleri ve başkalarının içgörülerini anlama yeteneğimiz güçlenir. Bazen yüzleşerek, bazen eğlenerek, ama hep fark ederek cevapladığımız sorular içgörülere giden kapıyı aralar.