Taliban, Afganistan'da ABD'nin yirmi yıllık maliyetli bir savaşın ardından geri çekilmesiyle iki hafta önce yönetimi ele geçirdi.
Asıl şaşırtıcı olan ise; Amerika’nın milyar dolar harcayarak Afgan güvenlik güçlerini ABD ve müttefikleri tarafından eğitilip donatılırken, isyancılar ülkeyi birkaç gün içinde ele geçirmeleri ve ciddi bir direnişle karşılaşmamalarıydı.
1990'ların sonlarında ülkeyi yöneten militan bir grup olan Taliban, kontrolü ele geçirmişti. ABD'nin 2001'de Afganistan'ı işgali, Taliban’ı ve isyancıları iktidardan uzaklaştırdı. Taliban çekildi ama yok olmadı, her zamanki gibi dağlara çekilip beklediler.
Afganistan’ı 20 yıldır yöneten Batı destekli hükümet çökünce, gelecek kaygısıyla Afganlar, ülke dışına çıkış rotalarından biri olan havaalanına koştu.
İnsanlar ülkeden neden kaçıyor?
Afganistan'da şeriat kanunlarını uygularken muhaliflerine yönelik katliamlar gerçekleştiren, kadınlara dini gerekçelerle acımasızca baskılar uygulayan ve ABD işgalinin başında yenilse de 20 yılın sonunda ülkede yeniden kontrolü ele geçiren silahlı grubun yapacaklarını tahmin etmek güç değil.
Taliban'ın 1996'dan 2001'e kadar Afganistan'ı yönetirken şeriat kanunlarını yeniden dayatacağından korkuluyor. O zamanlar kadınların okula gitmesi veya ev dışında çalışması yasaktı. Vücudun her yerini kapsayan burka giymeleri ve dışarı çıktıklarında bir erkek akrabanın eşlik etmesi gerekiyordu. Taliban müziği yasakladı, hırsızların ellerini kesti ve zina yapanları taşladı.
Taliban son yıllarda kendilerini daha ılımlı bir güç olarak sunmaya çalıştı. Görevi devraldıklarından beri kadın haklarına saygı duyacaklarına, kendilerine karşı savaşanları bağışlayacaklarına ve Afganistan'ın terör saldırıları için bir üs olarak kullanılmasını önleyeceklerine söz verdiler. Geçmişte yaşananları bilen birçok Afgan bu vaatlere şüpheyle bakıyor.
Ülkeden kaçmak isteyen çok sayıda Afgan, havalimanına girdikten sonra pistte uçaklara binmek için birbirleriyle yarışmıştı. Bazı kişiler kalkışa geçen uçaklara tutunarak kaçmaya çalışmış ve uçaktan düşerek hayatını kaybetmişti.
ABD askerleri kalabalığı dağıtmak için helikopterler kullandı ve havaya uyarı ateşi açtı. ABD'li yetkililer, kaosta en az yedi kişinin öldüğünü söyledi.
Taliban neden şimdi devreye giriyor?
Amerikan birlikleri, Taliban tarafından barındırılırken 11 Eylül saldırılarını
düzenleyen El Kaide'nin kökünü kazımak için işgal ettikleri birkaç ay içinde Taliban'ı devirdi. Ancak tekrarlanan savaşlarla yıpranmış bir ulusu yeniden inşa etmek ve toprak sahibi olmak daha zor oldu. ABD'nin odağı Irak'a kayarken, Taliban yeniden toplanmaya başladı ve son yıllarda Afgan kırsalının çoğunu ele geçirdi.
Geçen yıl, o zamanki Başkan Donald Trump, çekilme planını açıkladı ve Taliban ile ABD'nin onlara karşı askeri eylemini sınırlayan bir anlaşma imzaladı. Başkan Joe Biden daha sonra son birliklerin ağustos ayı sonuna kadar ayrılacağını duyurdu. Son teslim tarihi yaklaşırken, Taliban yıldırım saldırılarına başladı ve şehirleri ardı ardına ele geçirdi.
Net bir cevap: Yolsuzluk.
ABD ve NATO müttefikleri, Afgan güvenlik güçlerini eğitmek ve donatmak için yirmi yılda milyarlarca dolar harcadı. Ancak Batı destekli hükümet yolsuzlukla doluydu. Komutanlar, kaynakları sömürmek için asker sayısını abarttı ve sahadaki birlikler genellikle mühimmat, malzeme ve hatta yiyecekten yoksundu.
ABD'nin çıkış yolunda olduğu netleştiğinde moralleri daha da yıprandı. Son günlerde Taliban hızla ilerlerken, kısa muharebelerden sonra bütün birlikler teslim oldu ve Kabil ve yakındaki bazı iller savaşmadan düştü.
Afganistan cumhurbaşkanı'na ne oldu?
Kısa bir cevap: Kaçtı!
Devlet Başkanı Eşref Ghani, Taliban ülke çapında yayılırken diz çöktü ve kamuoyuna çok az açıklama yaptı. Pazar günü, başkente ulaştıklarında, daha fazla kan dökülmesini önlemek için ayrılmayı seçtiğini söyleyerek Afganistan'dan ayrıldı. Nereye gittiği belli değil.
'Bu kadar insanı, televizyonda da gördüğünüz gibi acı, kayıp ve yürek burkan sahneler yaşanmadan tahliye etmenin başka bir yolu yok.' dedi.
Ancak olanlar için suçlamayı reddetti. Afgan hükümetinin çöküşünün beklediğinden çok daha hızlı gerçekleştiğini kabul ederken, ABD birliklerini geri çekme kararının 'kesinlikle arkasında' durduğunu söyledi.
İnsanlar neden Afganistan'ı Saygon’un çözümüyle karşılaştırıyorlar?
Saygon'un 1975'te Kuzey Vietnam kuvvetlerine düşmesi, Vietnam Savaşı'nın sonunu işaret etti. Binlerce Amerikalı ve Vietnamlı müttefiklerinin helikopterlerle şehir dışına çıkarılmasından sonra, bu kalıcı bir yenilgi sembolü haline geldi. ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, Afganistan ile herhangi bir karşılaştırmayı reddetti ve “Bu açıkça Saygon değil” dedi.
Açık değil.
Taliban, diğer gruplarla birlikte “kapsayıcı, İslami bir hükümet” kurmak
istediklerini söylüyor. Eski hükümetteki liderler de dahil olmak üzere üst düzey politikacılarla müzakereler yürütüyorlar.
Şeriat kanunlarını uygulama sözü verdiler, ancak kadınları hükümetlerine katılmaya teşvik ettiler ve onlarca yıllık savaştan sonra normal hayata dönüş için güvenli bir ortam sağlayacaklarını söylediler.
Birçok Afgan, Taliban'a güvenmiyor ve yönetimlerinin şiddetli ve baskıcı olacağından korkuyor. Afganlar, binlerce mahkûmun serbest bırakılması ve güvenlik güçlerinin Taliban ilerleyişi karşısında eriyip gitmesinin ardından güvenliğin çökmesinden de endişe duyuyor.
Taliban devri kadınlar için ne anlama geliyor?
Birçoğu, hakların ciddi bir şekilde geri alınması anlamına gelebileceğinden korkuyor.
Afgan kadınları, Taliban'ın devrilmesinden bu yana büyük kazanımlar elde etti. Birçoğu bir kez daha evlerine kapatılacaklarından endişe ediyor. Taliban, çok fazla ayrıntı vermeden kadın haklarına şeriat kanunları kapsamında saygı gösterileceğini söyledi. Afganistan, özellikle büyük şehirlerin dışında her zaman çok muhafazakâr olmuştur.
Taliban, 2020 barış anlaşmasında yer alan önemli bir ABD talebi olan Afganistan'ın diğer ülkelere yönelik saldırılar için bir üs olarak kullanılmasını önleme sözü verdi.
Ancak Amerikan askeri yetkilileri endişeli.
Bu yılın başlarında, Pentagon'un üst düzey liderleri, El Kaide gibi aşırılık
yanlısı bir grubun Afganistan'da yeniden canlanabileceğini söyledi ve yetkililer şimdi bu tür grupların beklenenden çok daha hızlı büyüyebileceği
konusunda uyarıyorlar.
Taliban Afganistan odaklı bir hareket olsa da, ülkede el Kaide ve IŞİD uzantıları dahil, küresel kapasite ve amaçlara sahip olan pek çok terör örgütü var. Söz konusu terör örgütleri komşu ülkeler kadar Türkiye’yi de tehdit etmektedir. Taliban yönetiminde Afganistan’daki gruplar, komşu coğrafyalara terör dalgası ihraç edebilecekleri bir üs bulabilme potansiyeline sahip.
Türkiye'nin Afganistan'da bulunmasının bir NATO ülkesi olarak onu Rusya ile de karşı karşıya getirebileceğini unutmamak gerekiyor. Diğer bir bakış açısı ile, Türkiye'nin özellikle Rusya'dan S-400 füze sistemini satın almasının ardından Washington ile bozulan ilişkilerini onarmak için bu görevi üstlenmek istemiş olabileceği tahmin ediliyor.
Sonuç olarak;
Afganistan bölge ülkeleri ve pek çok Avrupa ülkeleri ile ABD için büyük bir tehdit olmaya aday…