Kitap okumak ve yazmak için gittiğim mekanlardan biri de Balıkesir’de “Uykusuzz Kitap Kafe”de iki matematik hocasıyla karşılaştım. Uzun uzun sohbet ettik. Matematiği öğrencilerin sevmediğinden bahsettiler. İlkokuldayken en nefret ettiğim derslerin başında geliyordu matematik; haksız sayılmazlar kaygılanmakta! Dertliydiler ve gelecek adına da kaygılıydılar.
İki öğretmen arkadaşıma da teşekkür ederim. İlk fırsatta Onedio’da yayınlanan bu yazıyı okurken birer keyif kahvesi içip sohbete kaldığımız yerden devam ederiz :)
Önce giriş:
Her insan hayatı boyunca birçok kez masalın hayal gücü, zihni ve duyguları üzerindeki mucizevi etkisini yaşamıştır. Ancak, yalnızca masalların etik yönüyle değil, aynı zamanda aralarında matematik bilgisinin de bulunduğu farklı bilgi türlerinin bir kaynağı olarak içerik üzerinde nadiren düşünürüz. Masalların derslerde kullanılması, yeni öğrenme yollarından birini açabilir. İlkokullarda ve anaokullarında matematik eğitiminde masallar çok yaygın olarak kullanılabilir. Masallar ayrıca miktar ve ölçü arasındaki bağlantının çarpıcı bir yansımasını verir, farklı türde ölçüler, sayılar, oranlar kullanılır.
İnsanlığın varoluşundan bu yana tarih boyunca insanlar birbirlerine masallar anlatmışlardır. M.Ö. 1700 yıllarına tarihlenen papirüs, Mısır'daki Büyük Piramidin kurucusu Firavun Keops'un masallara düşkün olduğunu ve günümüz masallarıyla şaşırtıcı bir benzerlik gösterdiğini ortaya koymaktadır.
Masallar dünyanın her yerinde vardır. Bunların çoğu çok eskidir çünkü aynı olay örgüleri ve öğeleri tüm kıtalarda farklı kültürlerde varlığını sürdürmüştür. Her insan hayatı boyunca birçok kez masalların hayal gücü, zihni ve duyguları üzerindeki mucizevi etkisini yaşamıştır. Onlar asla modası geçmeyen, ancak sadelikleri, görüntüleri ve derin felsefeleriyle her zaman duygusal olarak büyüleyen somut olmayan mirasımızdır. Yalnızca etik yönleriyle değil, aynı zamanda matematik bilgisi de dahil olmak üzere farklı bilgi türlerinin kaynağı olarak masalların içeriği üzerine nadiren kafa yorarız. Masallarda matematik içeriği tam olarak değerlendirilmediği için ilköğretim okullarında ve anaokullarında matematik eğitiminde masallar çok yaygın olarak kullanılmamaktadır.
Masallar, basit, göze çarpacak şekilde hayali bir şekilde, matematiksel kavramları ve bağlantıları yansıtır. Masal dinlerken ve okurken herkes masal kahramanlarının maceralarını, içinde bulundukları farklı durumları hayal gücünde yaşar, neler olduğunu gözlemler ve kahramanların kullandığı ifadeleri, farklı durumların yerleşmesini hatırlar. Her neslin en sevdiği masal kahramanları vardır.
Masallar aracılığıyla, çocuklara zor şeyleri anlatmak mümkündür. Bu nedenle masal yoluyla matematiksel imgenin oluşturulması etkili ve yaygın bir eğitim yöntem olarak bilinir.
(Masalların sihirli bir yanını daha keşfettim: matematiği çocuklara sevdirmek masallarla mümkün!)
Matematik ve edebiyat arasındaki bağın pratikte nasıl kullanılabileceğini merak ediyor musunuz?
Çocuğunuza gerçek matematiksel maceraların anlatıldığı bir kitap alabilirsiniz. Küçük bir araştırmayla bu masalları bulmak mümkün. Masalsı anlatımla matematiksel karakterler, kesirler, şekiller ve diğer birçok şey net ve büyüleyici hale gelir. Belki de bu tür kitaplar sayesinde çocuğunuzdamatematiğe benzeri görülmemiş bir ilgi ortaya çıkacaktır. Ayrıca zor bir konuyu açıklayan matematiksel bir masalı siz de yazabilirsiniz. Örneğin, sıfırla toplama ve çıkarma bildik matematiksel anlatımla onu rahatsız ediyorsa, Sıfır ve diğer sayıların yaşadığı, Sıfır Toplama veya Çıkarma Sokağı'na girer girmez veya görünmez hale geldiği sihirli bir şehir hakkında bir hikâye anlatabilirsiniz.
Her zamanki masalı matematiksel bir alıştırmaya dönüştürün. Birçok masalda matematiksel terimler yüzeyseldir: (Üç Kız Kardeş, Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler). Masalı anlatırken daha fazla sayı ekleyebilirsiniz. Kahramanların yaşı, bahsedilen konuların sayısı gibi… Çocuğa miktarla ilgili sorular sorun: iyi bir dikkat eğitimi ve bir hafıza geliştirme çalışması dagerçekleşmiş olacaktır. Çocuklar bu fantastik matematik problemlerini zevkle çözecektir.
Mesela:
Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler’den bir alıntı: “Eve girdi ama orada kimseyi bulamadı. Evdeki her şey küçüktü. Ev dağınık görünüyordu. Evi temizledi ve yorgun düştüğünde, arka arkaya yedi küçük yatağa uzandı.” Tam zamanında sorulacak bir soru: “Pamuk Prenses’in temizlediği küçük evde kaç yatak vardı?”
Masalların içeriğinin analizi, her türlü masalın matematiksel kavramlar ve bağlantılar içerdiği, ancak mucize masallarında biraz daha fazlasını buldukları sonucuna götürür. Örneğin onlarda babanın oğlu yol ayrımına gelene kadar yolda yürüyor. Orada yolunu seçmesi gerekiyor. Sağa dönerse bazı olaylarla karşılaşır, sola dönerse oldukça farklı olaylar yaşar ama dümdüz giderse orada yine başka olaylar onu bekleyecektir. Böylece oğula üç şart sunulur ve bunlardan birini seçmesi gerekir. Burada, olasılık teorisinin temellerini oluşturan, açıkça görülen mecazi temsiller verilmektedir.
Masallar genellikle süslü düzyazı olarak açıklanır:
Masalların eski çağlardan beri bir eğitim ve öğrenme aracı olarak kullanıldığını biliyoruz. Çocuklara hayat, insanlar arasındaki ilişkiler, bir insanın hayatını nasıl yaşayacağına dair farklı olasılıklar hakkında baskı yapmadan ve moral bozmadan bilgi vermek metaforlar yardımıyla mümkündür. Zaten eski zamanlarda büyükler çocuklara masallar, hikâyeler ve efsaneler yoluyla bilgiyi aktardılar. Atalarımız, masallarda somut bilgilerinyanı sıra çeşitli yaşam durumlarını ve potansiyel davranış biçimlerini kodlamıştır. Bu kodlar zamanımıza kadar gelmiştir ve çevremizdeki dünyayı karşılıklı bağlantılar içinde kavramamıza yardımcı olmuştur.
Masalların tarzı basittir, çocukları hemen mantıklı yargılar ve sonuçlar çıkarmaya teşvik etmezler. Masallar birbirini takip eden etkinlikler, olaylar ve değişimlerle doludur. Masalların dili ve üslubu çocukların anlayabileceği düzeydedir. Dili sade ama aynı zamanda sırlar ve mucizeler vaat ediyor: 'bir varmış bir yokmuş uzak ülkelerden birinde...', kuşların ve hayvanların konuşabildiği eski zamanlarda vs. Masallar çocukları bir dünyaya götürür.
(Belki de metaverse budur:) )
Masallar onlara birer gözlemci gibi bakmalarını, fark etmelerini ve anlamalarını sağlar. Çocukları olayları ve bağlantıları daha fazla algılamayahazırlarlar, bu da okulda ve sonraki yaşamlarında başarılı bir öğrenme başlangıcını garanti eder.
Çocukların hayal gücünü dahil ederek ve masal kahramanlarının ifadelerini ve eylemlerini yorumlamalarını ve açıklamalarını isteyerek yaratıcı, eğitici ve öğrenmeyi teşvik edici bir ortam geliştirmenin bir yoludur.
Masallar, matematiksel kavramların ve bağlantıların edinilmesinde mükemmel bir araçtır, çünkü matematiğin birçok önemli bölümünü içerirler: temel aritmetik, cebir, geometri, sayısal teoriler, olasılık teorisi ve diğerleri.
Masal anlatımları ve olay örgüsünün gelişimi matematiksel bölümlere göre düzenlenebilir. Analitik geometrinin temelleri, masal karakterlerinin etkinliklerini gösteren durumların açıklamasında bulunur: dik durmak; dümdüz yere batmak: eğik uçmak; karşıda oturan kişiye bir bakış atmak: sırt üstü düşmek; birinin gölgesini takip etmek.
Çoğu öğretmen, masalların en iyi şekilde bir, çok, tek tek, hiç kimse, daha fazla, daha az daha fazla kavramları arasında ayrım yapmayı öğrenirken kullanılabileceğini kabul eder. Nesneleri boyutlarına göre belirlemeyi öğrenirken: uzun, kısa, geniş, dar, yüksek, düşük, kalın, ince, en uzun, en kısa, daha geniş, daha dar…
Sonuç olarak, masallar, çocukların çevrelerindeki çeşitliliği ve ihtişamı hakkında matematiksel fikirler edinmelerine yardımcı olan bir dizi kavramı içerir. Masallar çocukların hayal gücünü geliştirmekle kalmaz, aynı zamanda ilköğretim ve okul öncesi matematik eğitiminde matematiksel bağlantıları ve temel kavramları basit anlaşılır bir dille kullanma becerilerini geliştirirken aynı zamanda bu bağlantılara vurgu yaparak daha ciddi kazanımların önünü açar.