ABD İçişleri Bakanlığı'na göre dünya çapında yaklaşık 1350 'potansiyel olarak aktif yanardağ' var ve bunların üçte birinden fazlasının kayıtlı tarihin bir noktasında patladığı biliniyor. Ama volkanların çoğu nerede bulunuyor? Aktif bir yanardağ görmek isteseydiniz, nereye gitmeniz gerekir?
Birleşik Krallık'taki Durham Üniversitesi'nde volkanoloji profesörü Ed Llewellin, verdiği bir demeçte 'Gezegenin volkanlarının çoğu, 65 bin km uzunluğundaki okyanus ortası sırt sistemleri boyunca su altında bulunuyor' diyor. 'Dünya'nın magma çıktısının yaklaşık %80'i, tipik olarak okyanus yüzeyinin 3 ila 4 km altında olan bu sırtlar boyunca uzanan volkanlardan geliyor. Bazı sırt sistemleri doğu Pasifik'ten geçerken, bazıları da Atlantik'in ortası boyunca 16 bin kilometre olmak üzere tüm büyük okyanuslardan geçiyor.
Peki ya okyanus yüzeyinin üzerindeki volkanlar? Llewellin, 'Karadaki volkanlardan birçoğu Pasifik Okyanusu çevresinde bulunuyor. Bunun nedeni ise Pasifik Okyanusu'nun, bir plakanın diğerinin altında kaydığı tektonik plakaların kenarları etrafında yer alan 'yitim bölgeleri' ile çevrili olmasıdır' diyor. Bu tektonik aktivitenin bir sonucu olarak Pasifik kıyıları, dünyadaki depremlerin yaklaşık %90'ının ve dünyadaki aktif kara volkanlarının %75'inin merkez üssü olan 40 bin kilometre uzunluğunda, at nalı şeklinde, sismik olarak aktif bir kuşak olan Ateş Çemberi'ne ev sahipliği yapmaktadır.
Bu plakalar mantoya geri bastırılırken okyanus tabanında oluşan minerallerden su salınımı yaparlar ve bu su, yukarıdaki mantonun erimesine ve magma üretmesine neden olur. Llewellin, 'Magma, alçalan levhanın üzerindeki mantodan yükselir ve üstteki kıtasal levha boyunca yolunu bulur' diye açıklıyor. Güney Amerika'daki And Dağları, Kuzey Amerika'daki Cascade Sıradağları, Alaska ve Sibirya arasındaki Aleutlar... Bu ve benzeri çıkıntılar gibi Pasifik'in her yerinde volkanların olmasının nedeni budur.' şeklinde devam ediyor.
Gerçekten de 252 milyon yıl önce, Permiyen dönemi Triyas dönemine dönüşürken, gezegen çapında meydana gelen volkanik aktivitenin ölçeği nedeniyle Dünya çok daha yaşanmaz bir yerdi. Bu dönem civarında, deniz yaşamının tahmini %96'sı ve kara yaşamının %70'inin büyük ölçüde güçlü volkanik patlamalar nedeniyle yok olmasıyla, şimdiye kadar Dünya'nın gördüğü en büyük kitlesel yok olma olayı gerçekleşti.
Llewellin, 'Okyanus ortası sırtlarda bulunan denizaltı volkanlarını dahil edersek, Dünya'daki volkanik aktivitenin büyük kısmı Pasifik bölgesinin dışında yer almaktadır' diyor. 'Dünyanın tüm tarihi boyunca, volkanik aktivitenin sıklığı yavaş yavaş düştü. Dünya'nın ilk hali bugün olduğuna göre çok daha sıcaktı; o kadar sıcaktı ki Dünya'nın tüm yüzeyinin bir magma okyanusuyla kaplandığı dönemler olduğunu düşünüyoruz. Bu magma okyanusunun kanıtı, Grönland'dan gelen eski kayaların kimyasında görülebiliyor.' şeklinde devam ediyor.
Theia Etkisi olarak da bilinen teoriyi anlatan Llewellin, 'Bu en son, Dünya'nın oluşmasından yaklaşık 100 milyon yıl sonra Ay'ın oluşumuna yol açan, Mars boyutundaki bir gezegenin genç Dünya'ya çarpması ile gerçekleşmişti' diyor. 'Bu magma okyanusu dönemlerinde, tüm gezegenin dev bir yanardağ olduğunu düşünebiliriz.' şeklinde devam ediyor. Dünya artık, magma denizleri evresinde olduğundan çok daha soğuk ve yaşanılabilir. Llewellin'e göre, gezegenin zamanla soğumaya devam etmesi muhtemel göründüğü için, volkan patlamaları yavaş yavaş azalarak gezegenin geçmişinde kalacak.
'Ay, Dünya'dan çok daha küçük ve bu yüzden daha hızlı soğudu. Milyarlarca yıl önce Ay'da yoğun volkanik aktivite vardı ancak volkanik olarak Ay yaklaşık bir milyar yıldır ölü.' diyor Llewellin. Ancak, yanardağların yakın zamanda tarih olması pek olası değil. Hatta bazı uzmanlara göre Dünya'nın çekirdeğinin tüm ısısını kaybetmesi yaklaşık 91 milyar yıl sürebilir. Yani yanardağların insanlardan çok daha uzun süre varolması muhtemel görünüyor, hatta yanardağlar 5 milyar yıl içinde ölecek olan Güneş'ten bile daha fazla dayanabilirler.
Llewellin, 'Gerçek bir patlama görmek istiyorsanız, en iyi seçeneğiniz İtalya'nın ayak ucundaki küçük bir ada olan Stromboli'ye gitmektir' diyor. 'Bu volkan son 1500 yıldır neredeyse hiç durmadan patlıyor. Volkanda rehberli bir tura çıkarsanız ve zirveye giderseniz, yanardağın birkaç dakikada bir ürettiği küçük patlamalardan birini kesin olarak görebilirsiniz' şeklinde sözlerini bitiriyor.
Siz bu konu hakkında ne düşünüyorsunuz? Yorumlarda buluşalım!