Gözler, insan yüzünün en dikkat çekici detaylarından biri. Kimi derin kahverengi bakışlarla sıcacık bir etki bırakırken, kimi buz mavisi gözlerle merak uyandırıyor. Özellikle mavi gözler, tarih boyunca hem estetik hem de gizemli yönleriyle dikkat çekti. Ancak sandığımızın aksine mavi gözler, gerçekte mavi değil. Onların bu özel tonunu ortaya çıkaran şey pigment değil, ışığın göz yapısıyla etkileşimi.
Gelin, mavi gözün oluşumuna birlikte ışık tutalım...
Dünyada en yaygın göz rengi kahverengi olsa da, mavi ve yeşil tonlar özellikle dikkat çeker. Hatta yeşil gözler, dünya nüfusunun yalnızca yüzde 2’sinde görüldüğü için en nadir renk olarak bilinir.
Peki, bu büyüleyici renkler nasıl oluşuyor dersiniz?
Kahverengi gözler yüksek oranda melanin içerdiği için ışığı emer ve koyu görünür. Mavi gözlerde ise işin sırrı pigmentte değil, ışıkta saklıdır.
Melanin oranı çok düşük olduğunda, göz içine giren ışık saçılır. Kısa dalga boyuna sahip mavi ışık daha kolay dağıldığından, göz bu rengi yansıtır. Bu fiziksel etkiye Tyndall etkisi denir. Aslında gökyüzünün mavi görünmesiyle aynı mantık! Yani mavi gözler, gerçekte mavi pigment taşımaz; adeta ışığın yarattığı bir yanılsamadır.
Yeşil gözler, orta seviyedeki melanin ile ışık saçılmasının birleşiminden doğar. Ela gözlerse daha karmaşıktır. İristeki melanin dağılımı düzensiz olduğundan, ortam ışığına göre altın, yeşil ve kahverengi tonlarının dans ettiği mozaik bir görünüm ortaya çıkar.
Uzun yıllar boyunca göz renginin tek bir gen tarafından belirlendiği düşünülüyordu. Ancak modern genetik araştırmalar bunun çok daha karmaşık olduğunu gösterdi. Birden fazla gen göz renginde rol oynuyor. Bu yüzden aynı ailede farklı renk gözlere rastlamak veya iki mavi gözlü ebeveynden yeşil ya da açık kahverengi gözlü bir çocuk doğması mümkün.
Bebeklerde de durum ilginçtir: Özellikle Avrupa kökenli bebekler düşük melanin nedeniyle mavi veya gri gözlerle doğar. İlk birkaç yıl içinde melanin seviyesi arttıkça göz rengi kalıcı tonuna ulaşır.