Özellikle kira artışı söz konusu olunca duyduğumuz kavramlardan olan TÜFE, enflasyonuydu sözleşmesiydi derken neredeyse bütün ekonomik parametrelerde aktif olarak kullanılıyor. Peki enflasyonla mücadeledeki önemli verilerden olan TÜFE tam olarak ne anlama geliyor ve neye göre belirleniyor?
TÜFE konusunda merak edilenlerin tümü bu yazımızda!
Fiyat endeksleri, piyasadaki fiyatlarda yaşanan ortalama değişimleri ölçmeye yarayan sağlam parametrelerdir. Bu nedenle enflasyonla mücadelede önleyici politikalar uygulamak ve yeni mali stratejiler oluşturmak adına büyük önem taşırlar. Dünya ekonomileri için de belirleyici olan fiyat endeksleri, kendi içinde farklı çeşitlere ayrılır ve bunların başında TEFE-TÜFE değerleri gelir.
TEFE, toptan eşya fiyat endeksi olarak bilinen ve aylık veya yıllık şişkinlik oranını ölçmeye yarayan bir veridir. Ülkemizde 2005 yılından itibaren, TEFE yerine daha faydalı bir veri olduğuna inanılan ÜFE (üretici fiyat endeksi) kullanılmaktadır. ÜFE, belirli bir aralıkta ülke içinde üretilen ve yurt içinde satılan ürünlerdeki üretim fiyatlarını karşılaştırır. Netice olarak ürün fiyat değişimlerinin ve enflasyon oranlarının hesaplanmasında kullanılır.
TÜFE ise tüketici fiyat endeksini, yani tüketicinin piyasada satın aldığı mallardaki fiyat değişikliklerini ifade eden bir kavramdır. ÜFE'de olduğu gibi, TÜFE için de belirli periyotlar seçilir ve bunun üzerinden enflasyon oranları değerlendirilir. Genellikle yıllık bazda irdelenen TÜFE verileri, konut piyasa endeksinden kırtasiye masraflarına kadar sayısız alanda göz önünde bulundurulur.
Klasik bir tüketicinin daha sık duyduğu kavram şüphesiz TÜFE'dir. Özellikle yıllık kira artış oranının belirlenmesinde devreye giren TÜFE, Türkiye İstatistik Kurumu tarafından hesaplanır. Bunun için önceki yıla ait kira tutarı ve TÜFE endeksi baz alınır. Belirli istatistiki verilerin kullanımını gerektiren bu hesaplamada özel formüllerden faydalanılır.
Hesaplamada öncelikle belirli bir yıl seçilir ve bu yıl temel sene olarak baz alınır, sonraki yıllar ise cari yıl olarak değerlendirilir. Cari yıl verileri enflasyona göre değişiklik gösterdiğinden o yıla ait TÜFE endeksinde belirli oynamalar gözlenir. Sonuç değer ise bir önceki yıla göre yaşanan artışları ve fiyatlar üzerindeki ortalama değişimleri gösteren önemli bir ölçüt olarak ele alınır.
Kiralık mülklerdeki en büyük açmazlardan olan TÜFE uygulaması, Borçlar Kanunu'nda belirtilen düzenlemelere göre yapılmalıdır. Aksi halde, özellikle fahiş fiyat artışı isteyen mülk sahipleri hakkında suç duyurusunda bulunarak idari yaptırımlar başlatılabilir. Burada dikkat edilmesi gereken konular ise şunlardır:
Yapılan zam yıllık TÜFE endeksinden yüksek olamaz.
Kira artışı, sözleşme bitiminden bir ay önce yapılmalı ve son 12 aylık TÜFE ortalamasına göre belirlenmelidir.
TÜFE'nin %25'in üzerinde olması halinde ev sahibi kirayı bu orandan fazla artıramaz.
Not: Kira artışını %25 ile sınırlandıran düzenleme için son tarih Temmuz 2023, yani bu tarihten sonra yapılacak kira artışlarında devreye tekrar TÜFE oranı girecek ve artış en fazla TÜFE kadar olabilecek.
Fiyat endeksleri, ekonomideki üretici ve tüketici yansımalarını gözlemlemek için kullanılan önemli araçlardır. Bu araçların temel amacı ise piyasalardaki değişiklikleri zincirleme şekilde takip etmek ve önceki verilerle kıyaslayarak sürdürülebilir ekonomiler oluşturmaktır. Dolayısıyla piyasadaki farklı değişkenlerin bir arada değerlendirilmesine, daha istikrarlı mali kararlar alınmasına yardımcı olurlar.