En eski alışveriş merkezi hangisiydi? Alışveriş merkezleri eskiden nasıldı? Alışveriş merkezlerinin tarih boyunca gelişimi nasıl? Hep günümüzdeki gibi ruhsuz binalardan mı ibaretti yoksa şimdikinden çok mu farklıydı? Şimdi alışveriş merkezlerinin tarihine kısa bir yolculuk yapacağız. Hazır mısınız?
Burası, İtalya'nın Milano kentinde 19. yüzyıldan kalma bir alışveriş merkezi.
Bu örnekten de göreceğimiz gibi alışveriş merkezleri, ruhsuz taş binalar olmak zorunda değil. Bunun dünyada çok fazla örneği var.
Gelin beraber alışveriş merkezlerinin tarihine kısa bir yolculuk yapalım.
Çok da şaşırmamak lazım aslında. Ne de olsa ticaret, insanlığın en eski faaliyetlerinden biri. Ve satacak bir şeyiniz olduğunda, haliyle onu satacak bir yere de ihtiyacınız oluyor.
Antik Yunan'da her şehrin merkezinde toplanmak ve mal satmak için bir 'agora' bulunurdu.
Burası, Antik Roma'nın tam merkezinde çok sayıda mağaza, ofis ve apartman katıyla dünyanın ilk gerçek alışveriş merkezi olabilir.
Bakmayın böyle gözüktüğüne, gözünüzü kapatın ve hayal edin. Çünkü burası bir zamanlar çok hareketli bir yerdi.
Üstü kapalı olan bu yerel çarşıda ortalama 4 bin dükkan bulunuyor.
22 kapısı bulunan Kapalıçarşı'nın tarihi 1400'lü yıllara uzanıyor. Kapalıçarşı, şehrin fethinden sonra, 1461 yılında Fatih Sultan Mehmed tarafından yaptırılan ve günümüze kadar gelen bir yapı.
Kapalıçarşı; Türkiye, Orta Doğu ve Kuzey Afrika'daki birçok antik çarşıdan sadece biri.
Floransa'daki Loggia del Mercato Nuovo gibi...
Ya da Kraków veya Ypres gibi yerlerin devasa çadırları gibi.
Ek çatılı dar sokaklar olarak başlayan şey, 1818'de Londra'daki Burlington Arcade veya 1823'te Paris'teki Galerie Vivienne gibi amaca yönelik inşa edilmiş alışveriş bölgeleri haline geldi.
1840'larda inşa edilen Brüksel'deki Galeries Royales Saint-Hubert gibi.
Londra'daki Leadenhall Pazarı bu alışveriş merkezleri için güzel bir örnektir, ancak en büyüğü henüz yapılmamıştı...
Bu iddialı plan, Katedral ile La Scala'yı birbirine bağlayan devasa dört yönlü camdan bir çarşı inşa etmekti.
Hem kral hem başbakanın katılımı, bu projenin aslında ne kadar da önemli olduğunun altını çiziyor.
Proje tamamlanarak, üç yıl sonra açıldı.
Cam kubbe, Aziz Petrus Bazilikası ile aynı çapa sahipti.
İçerisinden bahsetmek gerekirse; Galleria bir uçtan bir uca 200 metre, genişliği 40 metre ve 50 metre yükseklikte.
1877'de tamamlandı.
Ancak Mengoni açılışından bir gün önce son bir inceleme sırasında çatıdan düşerek öldü.
Bu tip hikayeleri nedense çok duyuyoruz...
Milano şehrinin yeni ve belirleyici bir özelliği olması bekleniyordu.
Ve tam olarak da öyle oldu. Milano'nun çok önemli bir sembolü oldu. Öyle ki ünlü katedral kadar önemli bir semboldü...
İlk AVM olarak da adını tarihe yazdırdı.
Çünkü Galleria Vittorio Emanuele II'nin büyük demir ve cam kubbeleri, modern mühendisliğin harika bir örneği ve zaferiydi.
Örneğin, 1890'da açılan Napoli'deki Galleria Umberto I, doğrudan Mengoni'nin Milano'daki Galleria'sından esinlenmiştir.
Özellikle ABD'de, şehirlerin uçsuz bucaksız ve sürekli büyüyen banliyölerine hitap eden tamamen yeni bir oluşum ortaya çıktı.
Bu yükseliş, 1955 yılında İsveç'in Luleå şehrinde adı basit bir şekilde sadece 'Alışveriş' (Shopping) olarak adlandırılan bir yerle başladı.
Burası ilk modern, amaca yönelik, kapalı, şehir merkezindeki alışveriş merkezi idi.
Dünyanın en büyük ve en çok ziyaret edilen binalarından bazıları alışveriş merkezleridir.
Şu anda en büyüğü ise, yaklaşık 2 milyon metrekarelik alanıyla Iran Mall.
Alışveriş merkezleri uzun bir yol kat etmiş olabilir, ancak aslında direkt olarak eski agoraların ve pasajların soyundan geliyorlar.
Peki ne dersiniz, yıllar içindeki bu değişim sizce iyi mi olmuş yoksa ne varsa eskilerde mi varmış?