Ekonomide bazı kavramlar var ki adıyla bile merak uyandırıyor. “Helikopter para” bunların en eğlencelilerinden biri! Düşünsene, bir helikopter gökyüzünde süzülürken aşağıya para saçıyor... İnsanların ellerini uzatıp bu paraları topladığını hayal etmek bile keyifli. Tabii işin gerçeği biraz daha farklı, ama yine de mantık çok benzer. Ekonomiye hızla para enjekte etmek. Hazırsan, gel bu politikayı yakından inceleyelim.
Helikopter para, merkez bankalarının yeni yarattığı parayı doğrudan vatandaşlara veya devlete aktarmasıdır. Yani kredi değil, borç değil tamamen sıfırdan yaratılan bir kaynak. Amaç insanlara harcayacak para verip ekonomiyi canlandırmak. Bu yüzden de “havadan para” benzetmesi hiç de abartı sayılmaz. Özellikle ekonomik durgunluk zamanlarında tüketimi tetiklemek için kullanılan bu yöntem hızlı sonuç vermesiyle dikkat çeker.
Terimi ilk kullanan ekonomist Milton Friedman, bu durumu hayal etmemiz için “helikopterle gökten para yağdırmak” benzetmesini yapmış. Gerçekten helikopterden para saçılmasa da ekonomide böyle bir etki yaratıyor. İsim kulağa eğlenceli geldiği için de yıllardır bu şekilde anılıyor. Yani, işin özünde amaç paranın direkt olarak insanlara ulaşması. Bu yönüyle klasik ekonomik teşviklerden ayrılıyor.
Helikopter para ekonomiye hızlı bir moral dopingi sunuyor. İnsanların cebine para girdiğinde harcamalar artıyor, piyasalar canlanıyor. Ama uzun vadede en büyük risk enflasyon. Fazla para dolaşıma girerse fiyatlar yükseliyor. Bu yüzden kısa vadeli etki son derece olumlu olsa da, uzun vadeli dengeyi korumak çok hassas bir denge gerektiriyor. Yani ekonomi için enerji içeceği gibi anında güç veriyor ama fazlası zararlı olabilir.
En büyük avantajı, kriz dönemlerinde hızlı çözüm sunması. İnsanların günlük yaşamına direkt dokunduğu için güven duygusu da yaratıyor. Ama çok sık uygulanırsa enflasyon ve para değerinde düşüş gibi sorunlara yol açabiliyor. Yani helikopter para aslında, doğru dozda verilmesi gereken güçlü bir ekonomik ilaç. Kullanıldığında kısa sürede piyasalara hayat veriyor ama fazla kullanıldığında uzun vadeli sorunlar doğurabiliyor.
Japonya, uzun süredir ekonomik durgunlukla boğuşurken 2016’da helikopter para fikrini ciddi ciddi düşündü. Eski Fed Başkanı, Japonya Başbakanı ve Merkez Bankası Başkanı ile bir araya gelerek “ya gökten para yağsa?” senaryolarını tartıştılar. Ama Japonlar işin eğlencesini fazla uzağa taşımadı helikopterden para saçmak yerine büyük ölçekli varlık alımlarıyla işlerini hallettiler. Yani teoride gökyüzünden paralar yağacakmış gibi planladılar ama uygulamada biraz daha “sade” bir yol tercih ettiler.
ABD’de işler biraz daha somut ve eğlenceliydi. 2020’de pandemi krizi vurunca, yönetim vatandaşlara doğrudan nakit desteği gönderdi. Mart ayında her vergi mükellefine 1.200 dolar verildi. Bu sayede insanlar cüzdanlarına “sürpriz bir bonus” almış gibi hissetti. Böylece ABD ekonomisi kısa süreli bir para yağmuruyla canlanmış oldu. Yani ceplere düşen bu paralar, adeta ekonomiye enerji içeceği etkisi yaptı!