Çocukluğumda nerdeyse her gün yüzlerce kez duyduğum ama anlam çeşitliliğini fark edemediğim bir kelimedir ‘eyvallah’. Sözlüklerde, “teşekkür ederim, Allah’a ısmarladık, hoşça kalın,” gibi en sık kullanılan anlamları yer almaktadır.
Çocukluğumda nerdeyse her gün yüzlerce kez duyduğum ama anlam çeşitliliğini fark edemediğim bir kelimedir ‘eyvallah’. Sözlüklerde, “teşekkür ederim, Allah’a ısmarladık, hoşça kalın,” gibi en sık kullanılan anlamları yer almaktadır.
Bu sihirli kelimenin anlam zenginliğini ancak lise çağlarımda misafir olduğum bir Alevi köyünde fark ettim.
Köy sakinleri nerdeyse tüm dertlerini, sıkıntılarını, mutluluklarını bu kelime ile ifade ediyorlardı. Köy kahvesine geldiklerinde, sağ ellerini kalplerinin üzerine koyup, ortaya bir eyvallah diyorlar, kahvedekiler de aynı şekilde cevap veriyorlardı. Bu durumda eyvallah hem selamünaleyküm hem de aleykümselam anlamına gelir.
Kahveciden çay istenince kahvecini söylediği eyvallah, sipariş alındı demektir. Kahveci siparişi getirdiğinde kendisine söylenen eyvallah, teşekkür ederim olurken, kahvecinin cevaben söylediği eyvallah, bir şey değil anlamındadır.
Kahveden ayrılırken söylenen eyvallah, Allah’a ısmarladık, hoşça kalın anlamına gelirken, diğerlerinin cevaben söylediği eyvallahın anlamı ise güle güledir.
Önce bu kelimenin sadece kahvede böyle yaygın kullanıldığını zannetmiştim. Köy yaşamının içine girdikçe kullanımın sınırlarının çok daha geniş olduğunu keşfettim. Örneğin eve girip çıkılırken de bu sihirli kelime, merhaba, Allah’a ısmarladık ve güle güle anlamlarında kullanılıyordu. Sabah uyanıldığında ev sakinlerinin birbirlerine söylediği eyvallah, günaydın anlamına geliyordu.
Sofrada yemek yenirken söylenen eyvallah, yemek güzel olmuş, ellerine sağlık anlamına gelirken, yemeği yapanın cevaben söylediği eyvallah ise teşekkür ederim demek oluyordu.
Evin çocuklarından bir şey yapmaları istendiğinde, çocukların söylediği eyvallah, tamam anlaşıldı demektir. Tarlayı suladın mı ya da evi temizledin mi gibi sorulara verilen eyvallahın anlamı evettir. Bazen hayır anlamında da kullanılır.
Bu sihirli kelime, sohbet esnasında, seninle hemfikirim anlamında da haklısın anlamında da kullanır. Kullananın niyetine göre, ‘ama’ bağlacı yerine de geçer. Özellikle bir söze ya da fikre itiraz edilecekken söylenen eyvallah, ‘haklısın ama’ diye başlanan itiraz cümlesinin giriş bölümüdür.
Köy yaşamı içinde eyvallahın çeşitlerini keşfettikçe merakım daha da artıyordu.
Bir gün köyün Dedesini Munzur suyu kıyısında oturmuş, derin bir düşünceye dalmış halde gördüm. Her nedense, Dede bana çok yakın davransa da benim ona karşı davranışlarım hep mesafeli idi. Kendisine hem çok saygı duyuyor hem de çekiniyordum. Bu kez cesaretimi toplayıp, ‘eyvallah Dedem’ deyip yanına oturdum. Tabii ki Dede’nin cevabı da beklediğim gibi eyvallah oldu.
Bir süre oradan buradan konuştuktan sonra; “Dedem, bu eyvallahın kaç anlamı var Allah aşkına? Herkes her durumu bu sözcükle ifade ediyor”, dedim.
“Eyvallah demek, ‘Hakk’tandır, Hakk’la kabul ettik’ demektir” dedi.
Dede’nin cevabını o an tam olarak anlayamadım ama cahilliğim ortaya çıkmasın diye anlamış gibi yaptım. Elbette hem anladığımı göstermek hem de teşekkür etmek için bir eyvallah da ben dedim. Sonra da kahvehanede dinlediğim bir türkünün nakaratı dolandı dilime:
Eyvallah pirim eyvallah
Hak lailahe illallah
Eyvallah şahım eyvallah
Adı güzeldir güzel şah
Şayet, her şeyin Hakk’tan gelip, Hakk’a gittiğine ya da Hay’dan gelip Hu’ya gittiğine inanıyorsanız, bu sihirli kelimenin kullanılabileceği diğer kelimeleri de siz bulmaya çalışın.
Hadi bana eyvallah!
Eyvallah Hayri Baba :))