Bir haritaya baktığınızda üstte kuzeyin olması size de doğal geliyor olabilir. Hatta Dünya’yı sanki tepede Kuzey Kutbu varmış gibi hayal ediyor olabilirsiniz. Ancak bu sadece tarihsel bir tercihin ürünü. Üstelik oldukça tartışmalı bir tercih bu. Çünkü evrende aslında yukarı ya da aşağı diye bir şey yok!
Modern haritaların kuzeyi yukarıda göstermesi, çok da eski olmayan bir alışkanlık. Binlerce yıl boyunca insanlar haritaları çizerken yön konusunda birbirinden tamamen farklı tercihler yaptı. Antik Mısır haritalarında doğu yani güneşin doğduğu yön üstteydi. İslam kültüründe ise Mekke’nin güneyde kalması nedeniyle haritalar genellikle güneyi yukarıda gösterecek şekilde çiziliyordu.
Hatta Çin haritalarında kuzeyin yukarıda gösterilme sebebi, imparatorun kuzeyde yaşamasıydı. Haritada üstte yer almak, kültürel anlamda gücü temsil ediyordu. Bu yüzden halk haritada yukarıya, yani imparatora “bakıyor” gibi konumlandırıldı. Yani yön seçimi bilimsel değil, tamamen sosyal ve politikti.
Bu harita, Dünya’nın eğikliğini hesaba katarak denizcilerin seyahatlerini daha doğru planlamasına olanak tanıyordu. Ancak kuzeyi üstte göstermesinin bir zorunluluğu yoktu. Mercator, kutupları sonsuzda uzayan çizgiler gibi gösterdiği için kuzeyin yukarıda olmasının teknik bir sebebi bulunmuyordu.
Buna rağmen Avrupa merkezli haritalarda kuzey, yani Avrupa’nın yer aldığı yarımküre hep üstte yer aldı. Çünkü o dönemde dünyayı keşfeden, sömürgeleştiren ve haritaları çizenler genellikle kuzeyli Avrupalılardı. Kısacası, kuzeyin yukarıda olması biraz da güç ve üstünlükle ilgili bir karar.
Yapılan araştırmalar, insanların haritadaki kuzey bölgeleri daha değerli ve üstün bulduğunu gösteriyor. Hatta hayali bir şehir haritasında yaşamak istedikleri bölgeyi seçmeleri istendiğinde, katılımcılar ağırlıklı olarak kuzeydeki bölgeleri tercih ediyor.
Aynı deneyde zengin kişiler kuzeye, yoksul kişiler ise güneye yerleştiriliyor. Yani zihnimizde 'kuzey = yukarı = iyi' gibi bir denklem kurulmuş durumda. Bu da dünyaya bakışımızı farkında olmadan yönlendiriyor olabilir. Oysa ki uzaydan bakıldığında Dünya’nın yukarısı, aşağısı diye bir şey yok