Güzellik: Bir Estetik İsyanın Anatomisi

03.06.2025 - 10:16

“Güzellik dünyayı kurtaracak.”diyor Fyodor Dostoyevski. Ama hangi güzellik? Cilt altına enjekte edilen mi, yoksa varoluşun kendisine sinmiş olan mı?

Bir sabah, Google’a sadece “güzellik” yazdım. Arama sonuçları beni Botticelli’nin “Venüs’ün Doğuşu”na değil, cilt serumlarına, lazer epilasyon merkezlerine ve beyaz diş vaatlerine götürdü. Michelangelo’nun “David”i yerine estetik cerrahların sosyal medya hesaplarıyla karşılaştım. Bu durum, sadece dijital estetik algoritmasının bir tercihi değil, aynı zamanda çağın güzellik tanımının ticarileştiğinin kanıtıydı.

Filozoflar Ne Diyor? Görseli — Antikite’den beri güzelliğin izini sürenler; Phidias’tan Leonardo’ya, Kant’tan Nietzsche’ye bu yeni güzellik düzeninde sesleri kısılmış gibi. Google yerine güzelliği filozoflara sordum. Her biri düşünce ufkumu ayrı bir boyuta taşıdı:
**Platon:** Güzellik, idealar dünyasının bir yansımasıdır.
**Kant:** Güzellik, “çıkar gözetmeksizin hoşlanma”dır.
**Nietzsche:** Güzellik, güç istencinin incelmiş bir tezahürüdür.
**Freud:** Güzellik, arzunun maskesidir.
**Heidegger:** Güzellik, varlığın görünüşüdür.
Günümüz güzellik anlayışı filozofların bakışı yerine neyi seçti? Altın oran mı, yoksa altın üyelik mi?
**Güzellik Endüstrisi**
2025 itibarıyla global güzellik pazarı 677 milyar doları aştı. Estetik cerrahi, 2032’ye kadar 82 milyar dolarlık hacme ulaşacak. Bu sektör, güzelliği artık arzulanacak bir varlık değil, satın alınabilir bir hizmet haline getirdi.
Bu dönüşüm, “güzellik” kavramının tıbbileştirilmesi ve araçsallaştırılması anlamına geliyor. Dermatologlar, klinik ortamında Leonardo adını kullanırken, gerçek Leonardo’nun resmettiği ideal forma sadece dekoratif bir duvar kağıdı işlevi düşüyor.
**Estetikten Estetisyene**
Güzellik bir zamanlar bir tefekkür meselesiydi; artık bir “randevu meselesi”. Medya, güzelliği bir “ürün” olarak kodlarken, Michelangelo’nun “David”i artık bir fitness hedefi, Chopin’in bir noktürni ise arka planda çalan “meditasyon müziği”.
Güzelliğin bir reklam panosuna, bir filtreye, bir deepfake idealine dönüşmesi, kültürel hafızanın erozyonudur. Sally Rooney’nin karakterinin dediği gibi: “Artık güzellik kelimesi, kozmetik anlamına geliyor.”

Güzelliğin matematiksel sırrı Görseli — Matematikçi Marcus du Sautoy, güzelliğin bir “biçimsel hakikat” olduğunu savunur. Simetri, oran, fraktallar… Altın oran (φ ≈ 1.618) hem Partenon’da hem Mona Lisa’nın yüzünde hem de ayçiçeğinde karşımıza çıkar. Bu oran, zihnimizde doğal olanı ve sağlıklı olanı çağrıştırır.
Ancak güzelliğin yalnızca “form” olduğunu düşünmek, onu düz bir zemine indirgemek olur. Güzellik aynı zamanda:
Bir sesin tınısı (Messiaen ve asal sayılar),
Bir mimari katedrali (Le Corbusier ve Modulor),
Bir dizenin ritmi (Shakespeare’in 11 heceli itaatsizliği).
**Beynin güzelliğe verdiği yanıt**
Nörobilimci Semir Zeki’nin çalışmalarına göre, medial orbitofrontal korteks (mOFC), güzellik algısını işler. Simetrik bir yüze ya da estetik bir tabloya bakmak, beyinde dopamin salgılanmasına neden olur. Yani estetik deneyim, nörokimyasal bir ödüldür.
Beynin “ödül merkezi” bir tabloyla da harekete geçebilir, bir keman solosuyla da. O hâlde güzellik yalnızca gözün değil, zihnin ve ruhun da işidir.
Japon Wabi-Sabi felsefesi, geçiciliği ve kusurluluğu güzellik sayar. Afrika’nın maskeleri, estetikten ziyade manevi güçlerin suretidir. Türk halı motifleri, hem estetik hem de kültürel hafızadır.
Floransa’da baş dönmesine, kalp çarpıntısına neden olan Stendhal Sendromu, güzelliğin psikosomatik gücünü gösterir. Güzellik sadece görülen değil, yaşanan bir şeydir.

Güzellik nerede başlar?

Google’ın algoritması güzelliği dışsal imgelerle kodlarken, yapay zekâ filtreleri güzelliği sentetikleştiriyor. Ama gerçek güzellik nerede başlar?

Bazen bir annenin dokunuşunda…
Bazen çiçek açan kiraz dalında…
Bazen Bach’ın bir fügünde (bir besteleme tekniği)…
Bazen insanın kendi kırılganlığını kabul edişinde…

Huzur ve sakinlik bulduğunuz anlar ve ortamlar ile güzellik arasında bir ilişki var.

Ancak, güzellik, sanatçıya da pazarlamacıya da sığmaz. O yüzden tehlikelidir. Filtrelenemez, etiketlenemez, ürünleştirilemez. Bu yüzden, güzelliğin gerçek savunucuları sanatçılar, filozoflar ve hisseden beyinlerdir. Güzellik, bir influencer değil, bir isyan olabilir.

Güzellik bir şırınga değil, bir ayanın (zihinsel hakikatin) yankısıdır.

Güzellik artık bakanın gözünde değil, tüketicinin cüzdanında aranıyor. Ama bu geçici bir yanılsamadır. Gerçek güzellik hâlâ orada: Michelangelo’nun mermerinde, Şair Keats’in dizelerinde, doğadaki matematikte, bir dostun gülümsemesinde.

“Güzellik, gerçektir; gerçek de güzellik.” diyor Keats. Başka ne bilmen gerekiyor ki?

Linkedln

Facebook

Instagram

Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar tamamıyla yazarlarının özgün düşünceleridir ve Onedio'nun editöryal politikasını yansıtmayabilir. ©Onedio

Popüler İçerikler