İnsanlar para hakkında endişelenir, daha fazlasını elde etmenin yollarını düşünür ve nasıl harcayacaklarını hayal ederler. Ancak para hakkında gerçekten ne kadar bilgimiz var? İşte para tarihine kısa bir bakış...👇
İnsanlar para hakkında endişelenir, daha fazlasını elde etmenin yollarını düşünür ve nasıl harcayacaklarını hayal ederler. Ancak para hakkında gerçekten ne kadar bilgimiz var? İşte para tarihine kısa bir bakış...👇
Doğadan alınan nesnelerinin en bilineni M.Ö.1200 yıllarında kullanılan deniz kabuklarıdır. Oldukça rastgele bir seçim gibi görünse de kabukların bir dizi avantajı vardı: Küçük ve dayanaklıydılar. Deniz kabuklarını üreten yumuşakçalar Hint ve Pasifik Okyanusu'nda bulunmasına rağmen ticaretin genişlenmesi ile bazı Avrupa ülkeleri bile deniz kabuklarını döviz olarak kullanmaya başlamıştı. Ayrıca deniz kabuklar, boncuk şeklindeki Kızılderililer tarafından para olarak kullanılmıştır.
Balina dişleri, Fiji halkı tarafından uzun yıllar boyunca bir tür para birimi olarak kullanılmıştır. Bu eşsiz para birimi, yerel ekonomide önemli bir rol oynamış ve sosyal statüyü göstermek için de kullanılmıştır. Fiji'nin deniz temelli yaşamı, balina dişlerinin nadirliği ve dayanıklılığı nedeniyle bu bölgelerde değerli bir varlık olarak kabul edilmiştir. Bu tarihi uygulama hem ekonomik hem de kültürel açıdan Fiji toplumunun derin bir parçası olmuştur.
Yap Adası (şimdi Mikronezya'nın bir parçası) halkı, sonunda para birimi haline gelen ve adanın kültürünün bir parçası olmaya devam eden kireçtaşından devasa diskler oydu. Bu diskler, adanın zenginliğini ve sosyal statüsünü simgeliyor ve evliliklerden cenaze törenlerine kadar çeşitli etkinliklerde kullanılıyordu.
Madeni paraların ilk kullanımı M.Ö. 2000'lere kadar uzanırken standartlaştırılmış ve onaylanmış bir para sistemi M.Ö. 700'lere kadar var olmamıştır. Birçok tarihçiye göre, bugünkü ana vatanımızda varlığını sürdürmüş olan Lidyalılar, düzenli madeni para kullanımına başlayan ilk uygarlıktır. M.Ö. 610 ila 560 yılları arasında hüküm süren kral Alyattes zamanında, altın ve gümüş alaşımlarıyla kullanılmaya başlanmıştır. Kabaca fasulye şeklinde olan bu sikkelerde kraliyet sembolü olan bir aslan bulunuyordu. Alyattes'in oğlu Kroisos (hükümdarlığı yaklaşık 560-546) krallığın para biriminde reform yaparak gümüş ve altın sikkeler bastırdı. Kısa süre sonra bu tür para birimleri başka yerlerde de görülmeye başlandı.
M.Ö. 6. yüzyılda deri ve hayvan postu para birimine dönüştürülmeye başlandı. Antik Romanın ilk dönemlerinde belgelere göre bu tür bir para kullanmıştır. Kartaca ve şimdiki Fransa gibi bölgelerde de deri para kullanımı bulunmuştur ve Rusya'nın Büyük Petro döneminde (MS 1682-1725) deri para kullandığına inanılmaktadır. Çin imparatoru Wudi (M.Ö. 141-87 yılları arasında hüküm sürmüştür) kişisel koleksiyonundaki beyaz geyiklerin derilerinden para birimi yaratmıştır. Özenli tasarımlarla süslenmiş ve kenarları işlemeliydi.
Kâğıt para ilk defa imparator Zhenzong (997- 1022) döneminde ortaya çıktığına inanılır. İlk kağıt para dut ağaçlarının kabuklarından yapılırdı. 18. yüzyılın sonları ve 19. yüzyılın başlarında kâğıt para dünyanın diğer bölgelerine de yayılmıştı. Ancak bu paranın büyük bir kısmı geleneksel anlamda para değildi. Bunun yerine, bankaların gelişiminde kilit rol oynayan senetler -belirli miktarlarda altın veya gümüş ödeme vaatleri- olarak hizmet ediyordu.
Para biriminin çeşitli sorunları beraberinde getirmesi şaşırtıcı değildir; bunlardan biri, gerçek bir değeri olmayan ve enflasyona yol açabilen itibari paradır. Bununla mücadele etmek için 1821 yılında Birleşik Krallık, para değerini altın rezervlerine bağlayan altın standardını uygulamaya koydu. Bu, uluslararası ticarette güveni artırdı ancak ekonomik esnekliği sınırladı. Büyük Buhran'dan sonra ülkeler altın standardını terk etti ve Zimbabwe'nin çok az değere sahip 100 trilyon dolarlık banknotlar basması gibi hiperenflasyon örneklerine yol açtı.
Kredinin uzun bir geçmişi vardır, ancak ilk evrensel kredi kartı olan Diners Club, 1950 yılında Amerikalı Ralph Schneider ve Frank McNamara tarafından tanıtılmıştır. American Express 1959'da plastik bir kartla onu takip etti. IBM'in 1960'larda tanıttığı manyetik şerit, yetkilendirme çağrılarına gerek kalmadan daha kolay işlem yapılmasını sağladı. 1990'larda daha fazla güvenlik için çipli kartlar kullanılmaya başlandı. Başlangıçta kullanıcılar bakiyelerinin tamamını ödemek zorundaydı, ancak daha sonra faizli bakiye taşıma yaygınlaştı. 2017 itibariyle Amerikalı tüketiciler 1 trilyon dolar kredi kartı borcu taşıyordu
Satoshi Nakamoto olarak bilinen anonim bir kişi tarafından 2009 yılında yaratılan bir dijital para birimi olan Bitcoin, merkez bankası tarafından çıkarılmadan ya da düzenlenmeden çalışmaktadır. Bitcoin sahipleri anonimdir, sadece dijital cüzdan kimlikleri ile bilinirler. Bitcoin'lerin değeri, hisse senetlerinin değerlenmesine benzer şekilde teklif verme yoluyla belirlenir. Bitcoinler nasıl yaratılır? Madencilik adı verilen bir süreçle. Bu, karmaşık matematik problemlerini çözmek ve böylece işlem bloklarını doğrulamak için bilgisayarlar arasında bir yarışı içerir. Kulağa kolay gibi gelse de öyle değildir. Bir çözüm bulunmadan önce yaklaşık yedi trilyon deneme yapılması gerekebileceği tahmin ediliyor. Sonunda kazanan bilgisayarın sahibi yeni yaratılan Bitcoin'leri alır ve sistem daha güvenli hale gelir. Yaratılabilecek Bitcoin sayısı için üst sınır 21 milyondur ve şimdiye kadar 17 milyondan fazla Bitcoin yaratılmıştır.