Görmezden Gelinen Kadın Hakları ve Medusa’nın İntikamı

Türkiye’de son yıllarda kadına, çocuğa ve hayvana yapılan saldırıların giderek artması belki de toplumsal bir krizin eşiğine geldiğimizin de göstergesi. Daha evvel bir sokak röportajında denk geldiğimiz akademisyen Dr. Zeliha Burtek’in can alıcı cümlesinde geçen sosyal çürümenin topumda geri dönüşü olmayan bir erozyona nasıl dönüştüğü de gün gibi ortada. Eğitimciler, yazarlar, sanatçılar ellerinden geldiği kadar bu döngüyü tersine çevirmek için uğraşadursun, inatla ve ısrarla üstü örtülmeye çalışılan gericilik, eğitimsizlik, vizyonsuzluk ve adaletsizliğe toplumun her kesimi de tepki göstermeye başladı.

İstanbul Sözleşmesi’nin feshi ile caydırıcı cezaların uygulanmaması, kadın cinayetlerinin artmasına sebep olurken, bırakın faili meşru cinayetlerin hakkıyla yargılanmasını, bu cinayetlerin üstü örtülür oldu. Bir yandan da dalga geçer gibi anayasanın değiştirilemez ilk dört maddesinin tartışılmasına kadar ileri gidilebildi. Temel haklarımız için sosyal mecraları kullanmaya başladıysak eğer, vay halimize…

Yazmaya başlayınca hangi konuya değinsem bir diğeri eksik kalacakmış gibi bir hisse kapıldım. Halbuki bugün sadece kadın haklarının görmezden gelinmesi ve artan kadın cinayetlerine odaklanarak mitolojik karakter Medusa üzerinden bir hikâye anlatıp, heykeltraş Luciano Garbati ile yaptığım söyleşiyi sizinle paylaşmak istiyorum.

Şimdi gelelim Medusa’nın hikâyesine…

Medusa aslında bir canavar değildi

Original y Replica en bronce

Yunan mitolojisinde Medusa saçları yılan şeklinde, bakışlarıyla insanı taşa çevirebilecek bir canavar olarak tasvir edilir. Hikâyenin sonunda kahraman Perseus tarafından başı kesilerek öldürülür. Fakat hikâyenin başında aslında Medusa bir canavar değildir. Kendi halinde çok güzel bir kız olan Medusa, tanrı Poseidon’un dikkatini çeker ve Poseidon ona Athena tapınağında tecavüz eder. Bunun üzerine Athena buna çok sinirlenir ama tanrı Poseidon’a karşı gelemeyeceği için Medusa’yı cezalandırarak onu yılan saçlı, bakışlarıyla insanı taşa çeviren bir canavara dönüştürür. Yıllar sonra Perseus adında biri çıkar ve Medusa’nın kafasını keserek onu öldürür. Medusa aslında taciz mağduru genç bir kızdır. Yıllarca pek çok sanatçı, Medusa’yı Persesus’un elinde kafası kesik olarak resmetmiş ya da heykelini yapmıştır.

Yıllar önce İtalyan asıllı Arjantinli heykeltraş Luciano Garbati, Medusa heykelini yaparken tüm yapılmış işlerin aksine elinde Perseus başı tutan bir Medusa heykeli yaparak bir sanatseverin dikkatini çeker ve olaylar #MeToo hareketinin simgelerinden biri haline gelecek kadar gelişir. Yaptığı 2 metrelik bronz Medusa heykeli New York Eyalet Mahkeme binasının tam karşısındaki Collect Pond Park’a taşınır ve tam o sıralar ülkenin gündemindeki bir cinsel taciz davasının da görüldüğü bu mahkeme binasında ibretlik bir eser olarak varlığını sürdürür. Heykel bir nevi feminist hareketin ve cinsel taciz kurbanlarının bir simgesi haline gelir.

Tam da bizim ülkemiz kadın cinayetleriyle ve kadın haklarının eşitsizliğiyle çalkalanırken, Luciano Garbati ile bir röportaj yapmak istedim. Beni kırmayarak içtenlikle sorularımı cevapladı.

Türkiye’ye gelmek isterim

The original sketch.

D: Medusa’nın bakışlarındaki acı beni o kadar etkiledi ki Türkiye'de kadın cinayetlerinin arttığı ve çokça konuşulduğu bir dönemde Medusa'nın hikâyesini yazmak istedim. Belki bu heykelin bir kopyasını Türkiye'ye getirmek gerekiyor.

L: İstanbul İstiklal Caddesi’nde bir müze var sanırım Yapı Kredi adında. Oradan heykeli istediler, biz de daha küçük bir versiyonunu yapmak için çok uğraştık ama ne yazık ki oraya getirmeyi başaramadık. Gümrüklerle ilgili çözemedikleri bir şey vardı, yani heykel oraya gitmedi ama heykelin kocaman bir resmini sergilediler. İşte bu kadar. Yapabildiğim tek şey buydu. Ama aklımda hep Türkiye var çünkü orada sanatın çok etkisi olduğunu biliyorum. Bu yüzden orada olmasını gerçekten çok isterim. Arjantin'den Türkiye'ye gitmenin zor olduğunu da biliyorum. Çok uzak. Yani çok paraya mal oluyor bu yüzden doğru kişileri tanımadığınız sürece ya da sponsorları bu çok zor, umarım bir gün gelebilirim.

D: Medusa heykelinin ilham perisi nedir? Bu heykeli size yaptıran ne?

L: Uzun zaman önceydi, 2007'de üzerinde çalışmaya başladığım Medusa’yı 2008'de bitirdim, yani 16 yıl önceydi.

Medusa karakterini her zaman çok sevdim. Bu yüzden karakterin bazı temsillerini her zaman sevmişimdir, Caravaggio'nunki, Cellini'ninki, elbette Bernini’ninki gibi. Yani aklımda bunlar vardı. Çocukken İtalya'da Floransa yakınlarında küçük bir kasabada yaşadım. Bu yüzden zaman zaman oralara gittim ve bu temsilleri görme fırsatı yakaladım. Böylece karakterle ilgili bir şey aklıma takıldı ve bilinçsizce onun üzerinde çalışmaya devam ettim, sonunda burada, Buenos Aires'te bir dökümhanede çalışmaya başladım.

Kendime bir meydan okumaydı

Medusa facing the Criminal Court.

L: Burası bronz heykeller yaptığınız bir yer ve şunu bilmenizi isterim ki bir kurucunun yanında çalıştığınızda kendiniz için bazı küçük işler yapma fırsatınız olur. Medusa ile ilgili bir şeyler yapmam gerektiğini düşünmeye başladım, çünkü karakteri seviyorum, ilgimi çekiyor. Medusa’nın lanetinin bakıştan geçmesi benim için çok önemliydi çünkü heykellerimin her zaman bakışla bir ilgisi olmasını isterim. Gözler olmasa bile orada bir bakış olmalı. Yani bu çok tuhaf ama bence mümkün. Genelde erkeksi figürlerle çalıştığım için bazı belirsizlikler yaratmayı severim. Belki vücudun bir kısmı tamamen erkeksi olmaz ya da cinsel organlar orada değildir. Yani tam bir kadın vücudu yaratmak alışık olmadığım bir şeydi. Bu yüzden Medusa heykeli yapmak kendime mükemmel bir meydan okumaydı.

Karakterin kendisi hakkında düşünmeye başladım. Ayrıca bu konuda bir şeyler yapmak istedim. Elinizde bir karakteriniz olduğunda bir kahramanınız da olur. Yani bir zaferiniz vardır. Bu zaferin, gösterişli bir şekilde kahramanın muzaffer görünmesine ihtiyacı vardır ve ben Oedipus'un bakış açısından hikâyeyi aktarmak değil, mitin yeniden yazımını anlatmak istedim. Yani orada trajik bir karaktere sahip olduğumuzu kesinlikle biliyordum çünkü hikâyesi çok trajik. İşte o zaman fikir ortaya çıktı. Ve Perseus’la yaptığı savaştan galip gelirse nasıl görüneceğini düşünmeye başladım.

Bu kadını, kafasını kesmek isteyen Perseus’la yaptığı savaştan sonra onun nasıl hissedeceğini, nasıl görüneceğini, duruşunu hayal etmeliydim. İnsanlar bunun Poseidon'un kafası olması gerektiğini söyleyip durdular. Ben buna katılmıyorum, tüm hikâyeyi Medusa’nın omuzlamasını istedim, onun hikâyesinin ilk bölümünü değil, son bölümünü ele aldım, bu yüzden çalışmaya başladım ve sonunda küçük bir eskizini yaptım.

D: Eserlerine aşık olan diğer mitolojik karakter heykeltıraş Pygmalion hakkında ne düşünüyorsunuz? Medusa'yla aranız nasıl?

L: Bu çok komik çünkü hayat arkadaşım Mariana ile bir röportajda tanıştık. Radyo programı yapıyordu ve onun sorusu da buna benziyordu. Bütün bu heykelleri yalnız hissettiğim için mi yaptığımı sordu. Sebebi bu değildi elbette çünkü heykellerle çevrili olmak çılgınlık gibi bir şey. Heykeller sizinle etkileşime girmez bu yüzden onlara aşık olmuyorsun ama o heykelleri yaparken çok duygu yaşıyorsun.

Heykel üzerinde çalışırken tüm bedeninizle kendinizi bu işe adıyorsunuz, heykelle aranızda bir dans var, bazen sert bir dans, zorlayıcı. Modelleme yaparken kildeki heykele dokunursunuz, en güzel, en şehvetli kısmıdır çünkü kendinizi yansıtırsınız o modele. Öyle hassas ki aşık olmamak elde değil.

Her zaman bakışla ilgilendiğimi söylemiştim, çünkü bu, insanlar arasında yalnızca bakışın etkileşiminde gerçekleşebilecek yoğun bir şeydir. Birinin sesini duyarak da etkilenebilirsiniz pek çok şeyden de etkilenebilirsiniz ancak aşk, karşınızdakinin gözlerine bakarak gerçekleşebilir. Yani bakış çok güçlü bir şeydir demek istiyorum. Ve bir heykele iyi bir bakış yerleştirmek çok zordur.

D: Medusa’nın elinde tuttuğu baş modeli size aitmiş, bu doğru mu?

L: Evet doğru. Bunun pratik bir nedeni var; orada kopyalayacak bir şeye ihtiyacın var, bu benim yüzüm olmalıydı çünkü bunu yapmak daha kolay, aksi takdirde bir model aramalıydım ama bu aynı zamanda bir saygı duruşuydu. Caravaggio’nun ünlü resimlerimlerinden birinde genç David elinde bir Goliath başı tutar. Galeria Burguesa'da sergilenen David elinde Goliath'ın kafasını tutar ve bu aslında Caravaggio'nun otoportresidir. Aklımda hep o tablo vardı ve dedim ki, belki ben de aynısını yapmalıyım. Sırf Caravaggio'yu sevdiğim için, o benim tüm zamanların en sevdiğim sanatçılarından biri. Yani bu heykel, onun resmine bir saygı duruşu gibiydi.

D: Medusa'nın mitolojide canavar olarak tasvir edilmesinin ardından sizin eserinizde Medusa masum bir kadın olarak karşımıza çıkıyor. Bir taşa şekil vermek başka, o taşa ruh katmak, onun duygularını anlayıp onunla empati kurmak bambaşka şey. Anlayamadığım şey nasıl bir sihir var bu işte?

L: Öncelikle bu heykelin aslında kilden şekillendirildiğini söyleyeyim. Bu herhangi bir figüratif heykel için temel adımdır. Sahip olduğunuz fikre en yakın olanı elde etmek için muhtemelen bir çizim veya küçük bir eskizle başlayacak ve ardından kilden nihai heykel üzerinde çalışacaksınız. Şekillendirmeyi bitirdikten sonra bir kalıp yapmalısınız ve daha sonra onu alçı, çimento, reçine vb. gibi dayanıklı bir malzemeden dökmeniz gerekir. Ben polyester reçineden yaptım. Heykelinizi yaptıktan sonra bronzdan mı yoksa mermerden mi (klasik malzemeler olarak) yapmak istediğinize karar verebilirsiniz.

Kilden model yaptığınızda, kili nemli tuttuğunuz sürece heykelin herhangi bir bölümünü yeniden şekillendirmek için ihtiyaç duyduğunuz kadar şansınız olur. Bu size sonuçtan memnun kalana kadar görseli tekrar tekrar iyileştirme olanağı tanır. Ancak bu mutlaka istediğinizi alacağınız anlamına gelmez!

Sanırım işin içinde bir miktar yetenek, çok fazla çalışma ve muhtemelen yaratmaya çalıştığınız imajla ilgili bir miktar duygusal sınır, bir miktar tutku olmalı. Demek istediğim, tüm bunlar yeterli olmayabilir ancak her iki durumda da gerekli olduklarını düşünüyorum.

Benim durumumda, karaktere özellikle bağlı olduğumu ve özellikle bakışlarının gücüyle ona fena halde hayat vermek istediğimi söyleyebilirim…

Sanatta mutlaka bir miktar sihir vardır. Çalışmanız, en iyi senaryoda, bir nesneye hayat verecek ışıltıdır. Ancak bu yaşamın bir anlamı ancak bir sınır çizilirse olacaktır. Sanat eseri, diğer insanların dikkatini çekme potansiyeline sahip olacak ve bunu yaparak, bazı duyguları teşvik edecek ve muhtemelen izleyicide bilinçli veya bilinçsiz olarak bazı etkiler uyandıracaktır. Aynı zamanda bir sanat eserinin yorumları orijinal ışıltıyı canlı tutacaktır.

D: Medusa heykeli 2008 yılında yapılmış olmasına rağmen sonraki yıllarda bu kadar popüler olmasının sebebi nedir?

This is the picture posted on Facebook in July 2018.

L: Sadece 2018 yılında popüler hale gelmesinin sebebi ise sadece o yılda Facebook profilimde hem önden hem de arkadan fotoğrafını paylaşmış olmamdır. Feminist hareketlerin #Metoo bağlamında tüm dünyaya ve özellikle Amerika Birleşik Devletleri'ne yayılması, elbette ona bu perspektiften yeni anlamlar yüklemeye yardımcı oldu. Sonunda heykelin görüntüsü, ataerkil toplumda ima edilen çatışmalara feminist yaklaşımın bir sembolü olarak tamamen organik bir şekilde (en iyimser rüyalarımda bile beklemediğim bir şey) giderek daha fazla ilgi görmeye başladı.

Ayrıca, başlangıçta heykelimin herhangi bir feminist fikri yansıtması amaçlanmıyordu. Bunun ne olabileceğine veya ne anlama gelebileceğine dair sezgilerimden yola çıkarak, kadınsı duyarlılıkla çalışmak istediğimi söyleyebilirim. Oidipus’un tasvir ettiği mitolojik kadın karakteri, tüm trajik öyküsünü aklımda tutarak ve ona öyküsünün farklı bir sonucu için 'fırsat' vererek farklı bir şekilde çalışmak istedim. Heykel, hayal gücünün ve hepsinden önemlisi, hayatta kalan biri olarak tasvir edilen karaktere duygusal bir yaklaşımın sonucuydu.

D: Bu heykelin New York İlçe Ceza Mahkemesi binasının hemen önündeki Collect Pond Park'a yerleştirilmesi süreci nasıl oldu, tepkiler nasıl oldu? O bakışla doğrudan adliye binasına bakması çok anlamlı. Yanlış hatırlamıyorsam o dönemde önemli bir cinsel saldırı suçuyla ilgili dava vardı.

Jefferson's quote in front of the Criminal Court.

L: Bu uzun bir hikâye. Özetlemek gerekirse bronzun yapılması için onay alınca sergilenmesi için yer bulduğumuzda olası bir yer arayışına girdiğimi söyleyebilirim. Sonunda Manhattan'ın merkezinde yer alan bu küçük çirkin meydanı, tamamı adaletin uygulandığı binalarla çevrili olan Belediye Binası'nı buldum. Özellikle Ceza Mahkemesi'nde Jefferson'dan alıntı yapan bir yazı vardı: 'Hangi eyaletten veya inançtan olursa olsun tüm erkeklere eşit ve tam adalet'. O yazıyı okuduğumda heykelin sergilenmesi için doğru yeri bulduğumu hissettim! O dönemde Medusa'mın kadın bakış açısıyla adalete teslim edildiğine dair yüzlerce mesaj almıştım. Yazıtın ERKEK açısından insanlığa gönderme yapması bana Medusa için mükemmel yerin burası olduğunu düşündürdü. Beni ABD'ye davet eden Bek Andersen ile birlikte, 'Parklarda Sanat' isimli çağrı kapsamında, sanatçıların eserlerini kamusal alanlarda sergilemelerine olanak tanıyan bir çağrı kapsamında Şehir Parkları İdaresi'ne teklif sunduk. Biz seçildik ve üç aylığına heykeli oraya yerleştirmemize izin verildi. Daha sonra Harvey Weistein'ın davasının Ağır Ceza Mahkemesi'nde görüldüğünü öğrendik. Medusa'nın bakışları o binanın girişine yönelmişti; büyülüydü.

D: Heykel geçici olarak oraya mı yerleştirildi ve hâlâ orada mı?

L: Geçici olarak sergilendi. Başlangıçta verilen süre üç aydı, ancak sonunda 13 Ekim 2020'den 17 Ağustos 2021'e kadar on ay boyunca orada kaldı. Artık orada değil.

X

Instagram

Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar tamamıyla yazarlarının özgün düşünceleridir ve Onedio'nun editöryal politikasını yansıtmayabilir. ©Onedio