Ekonomi dünyası, tıpkı diğer bilim dalları gibi, zaman içinde büyük değişimler ve dönüşümler geçirir. İçerisinde onu anlamaya çalışan birçok farklı teori barındırır. Bunlardan ikisi oldukça popüler: Geleneksel İktisat ve Davranışsal İktisat. Peki bu ikisi arasında ne gibi farklar var?
Hazırsanız, beraber öğrenelim!
Gelenekselci iktisat, insanların rasyonel davrandığını ve her zaman faydalarını maksimize etmeye çalıştığını varsayar. Bu görüşe göre, bireyler tüm bilgiye sahiptir ve mantıklı kararlar alırlar.
Davranışsal iktisat ise insanların her zaman rasyonel olmadığını, duygusal ve bilişsel önyargılarla karar aldıklarını savunur. İnsan davranışlarının daha karmaşık olduğunu ve çeşitli psikolojik faktörlerden etkilendiğini öne sürer.
Gelenekselci iktisat, fayda maksimizasyonuna odaklanır. Yani insanların her zaman kendilerine en fazla faydayı sağlayacak seçeneği seçeceğini varsayar.
Davranışsal iktisat ise karar vermede sezgisel ve duygusal faktörlerin de rol oynadığını öne sürer. Kişisel deneyimler, sosyal normlar ve çevresel etkenler gibi unsurlar da seçimleri etkileyebilir.
Gelenekselci İktisat, piyasaların kendiliğinden dengeye geleceğini ve her zaman etkin çalışacağını savunur.
Davranışsal İktisat, piyasaların her zaman etkin çalışmadığını, zaman zaman balonlar ve çöküşler gibi irrasyonel davranışların piyasalarda büyük dalgalanmalara neden olabileceğini ileri sürer.
Gelenekselci İktisat, bireylerin risk ve belirsizlik altında rasyonel kararlar aldığını ve riskten kaçınmak için matematiksel modeller kullandığını varsayar.
Davranışsal İktisat, insanların risk ve belirsizlik karşısında irrasyonel davranışlar sergileyebileceğini ve genellikle kısa vadeli düşünme eğiliminde olduklarını vurgular.
Geleneksel iktisat, Homo Economicus'un hatalar yapmayacağını varsayar.
Davranışsal iktisat ise tam tersi bir bakış açısına sahiptir. İnsanların bilişsel önyargılar, sınırlı dikkat ve zaman gibi faktörlerden dolayı hatalar yapabileceğini kabul eder.
Gelenekselci İktisat, tüketicilerin tercihlerini gelir ve fiyatlar doğrultusunda belirlediğini düşünür.
Davranışsal İktisat, tüketici davranışlarının sosyal normlar, alışkanlıklar ve psikolojik eğilimlerden etkilendiğini savunur.
Gelenekselci iktisat, genellikle matematiksel modeller ve teoriler üzerine kuruludur. Deneysel çalışmalara ve gözlemlere pek fazla yer vermez.
Davranışsal iktisat ise deneysel yöntemlere ve gözlemlere büyük önem verir. Anketler, laboratuvar deneyleri ve saha çalışmaları aracılığıyla insan davranışlarını inceleyerek teorilerini geliştirir.
Gelenekselci İktisat, devlet müdahalelerinin minimum düzeyde olması gerektiğini ve serbest piyasanın en etkin çözüm olduğunu savunur.
Davranışsal İktisat, devletin, insanların irrasyonel davranışlarını düzeltecek müdahalelerde bulunmasının gerekebileceğini belirtir. 'Nudge' gibi yaklaşımlar buna örnektir.
Gelenekselci İktisat, makro ekonomi, mikro ekonomi, uluslararası ticaret gibi geniş alanlarda kullanılır.
Davranışsal İktisat ise finans, pazarlama, sağlık gibi farklı disiplinlerde de uygulama alanı bulmaktadır.
Gelenekselci iktisat, indirimli ürünlerin her zaman daha fazla satın alınacağını savunur.
Davranışsal iktisat ise indirimli ürünlerin her zaman cazip olmayabileceğini, 'bedava' kelimesinin ve sınırlı sayıdaki ürünlerin algıyı değiştirebileceğini gösterir.
Gelenekselci iktisat, bazı durumlarda gerçekçi olmamak ve insan davranışlarını tam olarak yansıtmamakla eleştirilir.
Davranışsal iktisat ise yeni bir disiplin olması ve bazı teorilerinin hala geliştirme aşamasında olması nedeniyle eleştiri alır.
Gelenekselci İktisat ve Davranışsal İktisat arasındaki bu farklılıklar, ekonomik teorilerin ve politikaların nasıl şekillendiği konusunda önemli ipuçları sunar. Her iki yaklaşım da kendi içinde değerli ve belirli durumlar için uygulanabilir.
Ekonomiyle ilgili daha fazla bilgi ve anlayış için bu farklılıkları göz önünde bulundurarak, her iki yaklaşımdan da faydalanmak en doğrusu olacaktır. Ekonomi dünyasında neyin neden olduğunu anlamak için, hem rasyonel hem de irrasyonel davranışları dikkate almak her zaman iyi bir başlangıç noktasıdır.