Gölge oyunu, Türk halkının genelde Karagöz ve Hacivat Oyunu ile bildiği bir sanat. Kökenleri pek çok millete dayansa da Türkler gölge oyununun biçimini çok değiştirmiş ve ona çok daha renkli, hareketli, özgün bir biçim vermişlerdir. Farklı yörelere ait tiplerin bulunduğu gölge oyunu, adını gölgelerin beyaz bir perdeye düşürülmesi ile oynanır.
Bu içeriğimizde gölge oyunu hakkında daha detaylı bilgiler edinebilirsiniz.
Gölge oyunu, geleneksel olarak hayvan derilerinden kesilerek hazırlanmış insan, hayvan, eşya gibi figürlerin beyaz bir perdeye ışık kaynağı önüne koyularak gölgelerinin düşürülmesi ile oynanan bir oyundur.
Kökenleri üzerine çeşitli görüşler vardır. Asya'nın bu zengin oyun geleneğinin Endonezya, Çin ve Hindistan kültürlerinden yayıldığına inanılıyor. İslam ülkelerinde görülen oyunun ise içeriğine bakıldığında Cava'dan yani Endonezya'dan geldiği düşünülmekte.
Gölge oyunu Anadolu'ya 16. yüzyıl civarlarında gelmiş. Zamanla Türkler oyuna kendi yaratıcılıklarını katmışlar. Oyunun daha renkli ve eğlenceli olmasını sağlamışlar. Özellikle 19. yüzyılda Mısır'ı ziyaret edenler izledikleri oyunun Karagöz ve Hacivat olduğunu düşünmüş ve Mısır'a da Türkler tarafından geldiğini düşünmüşlerdir.
İlk başlarda 28 oyundan oluşan Karagöz ve Hacivat oyunları, zamanla türemiştir Ramazan aylarında Kadir Gecesi hariç her akşam oynatılmıştır.
Karagöz ve Hacivat, Türklerin en önemli gölge oyunudur. Bu oyundaki tiplerle 'orta oyunu' olarak bilinen bir diğer geleneksel Türk tiyatrosundaki tipler birbirine benzemektedir.
Gölge oyununda en önemli tipler şunlardır:
Karagöz: Hiçbir zaman işleri düzgün gitmeyen, açık saçık konuşan ana tipleme.
Hacivat: Kurnaz, içten pazarlıklı ve eğitim almış olan tipleme.
Çelebi: İstanbul Türkçesi ile konuşan kibar aile çocuğu.
Tiryaki: Uyuşturucu müptelası ve işsiz olan tipleme.
Beberuhi: Yılışık ve yaygaracı tipleme.
Kayserili: Bakkal ve pastırmacı gibi rollerde görünür.
Kastamonulu: Mesleği odunculuktur.
Laz: Elinde kemençe taşır.
Kürt: Hamallık veya bekçilik yapar.
Acem: Halıcılık, antikacılık veya tefecilik yapar.
Arap: Halayık, uşak veya deveci rolündedir.
Tuzsuz: Kaba kuvvetine güvenen sinirli bir tip.
Diğer tipler:
Arnavut
Rumelili
Yahudi
Frenk
Ermeni
Çerkez
Matiz
Zeybek
Zenne
Çengi
Cazu
Cin
Türk gölge oyunu olarak bilinen Karagöz ve Hacivat'ın bölümleri şu şekilde:
Mukaddime: Başlangıç bölümünde düdük çalar ve göstermelik denen bir manzara tasviri açılır. Daha sonra perde ağır ağır yükseltilir. Önce Hacivat gelir ve Karagöz'ü davet eder. Atışmaya başlarlar.
Muhavere: Birbirlerine bilmece sordukları bölümdür. Başlarından geçen olayları da anlatırlar.
Fasıl: Asıl oyun burada başlar. Diğer karakterler de bu aşamada dahil olur.
Bitiş: Konuların bitip olayların çözüldüğü bölümdür.
Gölge oyununda bazı önemli araç gereçler ve kişiler bulunur. Gölge oyunun temelini oluşturan bu nesne ve kişiler şu şekilde:
Hayali: Tipleri oynatan ustadır.
Yardak: Perdenin arkasındaki yardımcıdır.
Perde: Beyaz renkli, gölgelerin düşürüldüğü perdedir.
Peş tahtası: Ustanın kullanacağı eşyaların konulduğu sehpadır.
Hayal Ağacı: Çatal biçimindeki destek gerecidir.
Tasvirler: Karakterlerin iki boyutlu şekilleri.
Oynatma çubukları: Gürgen ağacından yapılır.
Fırdöndü: Tasvirlerin dönmesini sağlar.
Göstermelik: Oyun başlamadan önce perdeye yansıtılan tasvir.
Işık kaynağı: Gölge oluşması için gerekir.
Nareke: Kavala benzer düdüktür.
Tef: Yardak tarafından çalınır.
Zil: Tefin kullanıldığı anlarda kullanılır.
Eski dönemlerde özellikle Ramazan aylarında Kadir Gecesi hariç her gün gölge oyunu oynatılırdı. Halk, meydanlara gider; her akşam oynatılacak oyunu heyecanla beklerdi.
Günümüzde gölge oyunu unutulmaya yüz tutmuş bir sanat olsa da bizim tarihimizde çok önemli bir yere sahip. Gölge oyunu için gerekli ekipmanların profesyonel ekipmanlardan oluşması nedeniyle yapılması zor olsa da çocuklar için basit düzeyde gölge oyunu ekipmanları bulunabiliyor.
Türk gölge oyunu olarak bilinen Karagöz'ün çeşitli oyunları şu şekilde:
Aptal Bekçi
Bahçe
Balık
Bursalı Leyla
Büyük Evlenme
Cambazlar
Cazular
Cincilik
Eczane
Ferhat ile Şirin
Hain Kahya
Hamam
Hekimlik
Kağıthane safası
Kanlı Kavak
Kanlı Nigar
Ağalık
Aşçılık
Bakkallık
Ters Evlenme
Şairlik
Kırgınlar
Kütahya Çeşmesi
Mak Çıkarma
Mandıra safası
Meyhane
Orman
Ortaklar
Ödüllü
Sahte Esirci
Salıncak Oyunu
Sünnet oyunu
Tahir ile Zühre
Tahmis
Tımarhane
Yalova safası
Yazıcı
Oyunlar eski oyunlar ve yeni oyunlar diye ikiye ayrılmaktadır ancak bugüne kalan metinler Tanzimat sonrası döneme aittir.
Ne güzeldi be o günler. Çocuk çocukluğunu yaşardı gençler gençliğini. Bu kadar iğrenç değildi dünya.şimdi saat aşırı yeni bir olay. Her şahit olduğumuz olay bir diğerini geride bırakıyor. Cehalet sapkınlık canilik yarışıyor birbirleriyle