Manda ve himaye, kendisini yönetecek durumda olmayan az gelişmiş ülkelerin kendi kendilerini yönetecek bir düzeye ulaşana kadar büyük devletlere onlar hakkında verilen bir yetkidir. Manda ve himaye, geleneksel sömürgecilik anlayışının modernize edilmeye çalışılmış bir halidir. Bu kavram ilk kez 1919 yılında toplanan Paris Barış Konferasında gündeme gelmiştir.
Bu içeriğimizde manda ve himaye hakkında merak edilen bilgilere ulaşabilirsiniz.
Manda, 1. Dünya Savaşı'ndan sonra gelişen bir olgudur. Manda, kendini yükseltemeyecek ve hatta yönetemeyecek durumda olan bir ülkenin, daha iyi konumlara gelene kadar başka devletler tarafından yönetilmesidir. Manda etkisi, yönetimin başka bir devlete devredilmesidir ve ülke toparlanana kadar bu etki devam eder.
Manda yetkisi, Milletler Cemiyeti adına büyük devletlere verilmiştir. Geleneksel sömürgeciliğin tasfiyesi olarak kabul edilir. Modern sömürgecilik olarak ortaya çıksada mandacılık geleneksel sömürgeciliğe benzeyen sonuçlar doğurmuştur. Manda kavramı 1919 yılında toplanan Paris Barış Konferasında ilk kez gündeme gelmiştir. 28 Haziran 1919 yılında imzalanmış olan Milletler Cemiyeti Sözleşmesi ile de resmi bir şekilde tanımlanmıştır.
Manda kavramının temelinde 1. Dünya Savaşı'nda yenilen devletlerin yönetim sorunları vardır. Bu devletler Osmanlı İmparatorluğu ile Almanya'dan ayrılan ve Avrupa dışında kalan bölgelerdir. Dünya kamuoyunda sömürgeciliğe duyulan büyük tepkiler, bu anlayışın gelişmesinin önüne geçti. Aynı zamanda ABD'de sömürgeci sistemin genişletilmesine karşı çıktı.
Milletler Cemiyeti, ilgili dönemde 3 sınıf manda belirlemiştir. Bunlar A, B ve C sınıfları olarak adlandırılmıştır.
A Sınıfı: Bunlar, Osmanlı'dan ayrılan Arap ülkeleridir. Burada Irak ve Filistin'in mandası Büyük Britanya'ya verilmiştir. Suriye ise Fransa'ya verilmiştir.
B Sınıfı: Bunlar, Almanya'nın Afrika'daki eski sömürgeleridir. Tanganika Büyük Britanya'ya verilmiştir. Ruanda-Urundi Belçika'ya verilirken Kamerun ve Togoland da Britanya ve Fransa arasında bölünmüştür.
C Sınıfı: Bunlar, Okyanusya'daki bazı adalardır. Aynı zamanda Güneybatı Afrika bölgesi de dahildir.
Himaye, güçlü olan devletin güçsüz olan devleti koruması, onun sömürülmesinin önüne geçmesidir. Bunun için güçlü olan devlet, yani mandacı devlet, kontrolü tamamıyla ele alır.
Güçlü devletlerin başka devletleri korumasıyla, onların güçlenmeye çalışması hedeflenmiştir. Böylece de güçsüz devletlerin ayakta kalacağına inanılmıştır. 1. Dünya Savaşı sonrası Wilson Prensipleri nedeniyle toprak alamayan sömürgeci devletler, sömürgecilik kavramını tasfiye ederek bölgeleri himayesi altına almaya başlamıştır.
Osmanlı Devleti, savaştan yenik ve güçsüz çıkmıştır. Ülkenin toprak bütünlüğünün korunması için bazı Türk aydınlar tarafından Amerikan yardımı düşüncesi desteklenmiştir.
Amerikan mandası meselesi, Erzurum ve Sivas Kongrelerinin başlıca konularından biridir. Bu kongrelere katılan delegelerin büyük bir bölümü, manda görüşünü desteklemiştir ve sıcak tartışmalar ortaya çıkmıştır.
Mustafa Kemal Paşa ise mandacılığa tamamıyla karşı çıkmıştır. Sonuç olarak da her iki kongre sonucunda çıkan bildirilere mandayı kesin bir dille reddeden maddeler eklenmiştir:
'Devlet ve milletimizin, dış ve iç istiklali ile vatanımızın tamamiyeti mahfuz kalmak şartıyla ... milliyet esaslarına riayetkâr ve memleketimize karşı istila emeli beslemeyen herhangi devletin fenni, sınai, iktisadi muavenetini memnuniyetle karşılarız.'