Gaslighting, Mobbing ve Toksik İş Kültürü Nedir? Farkları Nedir? Ne Yapmalı?

İş hayatında psikolojik şiddetin üç gizli silahı var ve maalesef bunlar çok yaygın.

1- Gaslighting (geslayting diye okunur)

2- Mobbing

3- Toksik iş kültürü.

İsimleri farklı olsa da sonuçları aynı. Zihinsel çöküş, düşük motivasyon ve iş veriminde ciddi kayıplar, sessiz istifa ya da direkt istifa...

Bunlara “Görünmez Şiddetin Görünür Yıkımı” deniyor. İş hayatında her gün birileri sessizce yok ediliyor. Sözlü değil, fiziksel değil… Zihinsel. Üstelik bu yıkım; çoğu zaman “normal davranış” diye etiketlenmiş, kurumsallaştırılmış ve hatta başarıyla karıştırılmış durumda.

Bu yazıda, iş yaşamındaki en sinsi üç tehdit olan “gaslighting, mobbing ve toksik” kültürün ne olduğunu, nasıl tanınacağını ve hem bireyler, hem kurumlar için çözüm yollarını ele almak istedim çünkü araştırmalardan ve sosyal medyadan oldukça fazla sayıda mağdur olan ve mağdur eden olduğunu gözlemliyorum. Yazık…

1- Gaslighting: Gerçekliği Sabote Etmek

'Gaslighting' terimi, ilk kez 1938 yılında Patrick Hamilton'un yazdığı ve bir adamın eşini manipüle ederek onun akıl sağlığını sorgulatmaya çalışmasını irdeleyen Gas Light adlı tiyatro oyunundan geliyor. İşte o eserden yayılan bu kavram, bugün ofislerdeki en gizli manipülasyon biçimi, yani Gaslighting. Bir kişiyi kendi akıl sağlığı, hafızası ve algısı konusunda şüpheye düşürmek amacıyla kasıtlı olarak yanlış bilgi vermek demek.

Örnek: “Sen öyle demedin ki”, “Çok abartıyorsun”, “Bunu sen uyduruyorsun.”

Bu cümleler zamanla kişiyi kendinden şüphe eden, özgüvensiz ve karar veremez hale getiriyor. Araştırmalara göre, gaslighting’e maruz kalan çalışanların %62’si depresyon belirtileri gösteriyor.

2- Mobbing: Kurbanı Yıpratma Sanatı

Mobbing, kasıtlı dışlama ile iş yerinde veya sosyal hayatta, bilgi akışından uzak tutmak, yok saymak, sürekli eleştirmek, dedikodu yapmak ve küçümsemek-küçük düşürmek, tehdit etmek veya itibarsızlaştırma yoluyla bireyin sistematik olarak yıpratılmasıdır.

2024 OECD raporuna göre mobbing'e uğrayan çalışanların %48’i ilk 12 ayda işten ayrılıyor. Ayrılmayanlar da sessiz istifa denen moda giriyor. Kurbanlar sadece psikolojik değil, fiziksel olarak da çöküyor. Uyku bozuklukları, bağışıklık sistemi zayıflığı, hatta kalp hastalıklarına kadar uzanan etkiler tespit edilmiş durumda. Eninde sonunda işini, sağlığını kaybediyor.

3- Toksik İş Kültürü: Sessiz Pandemi

Toksik kültür, bu iki kavramın sistemleşmiş hali. Yani kurumun genelinde; adaletsizlik, güvensizlik, ayrımcılık ve iletişim eksikliği norm haline gelmişse, orada toksik bir ortam var demektir.

iHire’ın 2025 tarihli geniş çaplı raporuna göre, çalışanların %75’i toksik bir kültürde çalıştığını söylüyor. Bu çalışanların %54’ü, sırf bu nedenle işten ayrıldıklarını belirtiyor. Nedeni? Zayıf liderlik (%78), iletişim eksikliği (%69), adaletsizlik ve nepotizm (yakınlarını kayırma).

Bireyler kendilerini korumak için ne yapmalı?

– Yaşananları gün gün yazın, kanıtlayın. E-postalar, bildirimler ve toplantı tutanaklarını saklayın.

– Duygu değil davranış üzerinden geri bildirim verin: “Sözümü kesmen beni değersiz hissettiriyor.”

– Güvendiğiniz bir mentor ya da destek ağı oluşturun.

– Psikolojik destek alın, gerekiyorsa yasal süreci başlatın.

– Kurumdan ayrılmayı cesaretle değerlendirin ancak bu istifa değil de hakkınızı alarak olsun.

Kurumlar neler yapmalı?

– Zorbalık ve manipülasyona “sıfır tolerans” politikası geliştirin.

– Yöneticilere özel “psikolojik güvenlik” eğitimi verin.

– Gizli şikâyet ve izleme mekanizmaları kurun.

– Anketlerle çalışan memnuniyeti ve güven düzeyini düzenli ölçün.

– Tüm seviyelerde pozitif rol modelleri ödüllendirin.

Sonuç: Gaslighting aklı hedef alır, mobbing morali... Toksik kültür ise tüm yapıyı çürütür.

Bu yazıyı sadece farkındalık için değil, aksiyon almanız için de yazdım. Kendinize, çalışanlarınıza ve iş yerinize bunu yaşatmayın, yazık…

Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar tamamıyla yazarlarının özgün düşünceleridir ve Onedio'nun editöryal politikasını yansıtmayabilir. ©Onedio