Ukrayna ve Rusya hem dünyanın en büyük ayçiçeği yağı üreticileri hem de ihracatçıları olunca üretim de tedarik de savaş nedeniyle etkilendi. Diğer yandan da bir çok gıda ürününde de durum benzer!
ABD Tarım Bakanlığı verilerine göre Ukrayna yıllık 7.3 milyon ton ile açık ara dünyanın en büyük ayçiçeği yağı üreticisi (ham+rafine) konumunda bulunuyor. Ukrayna'yı 5.8 milyon tonla Rusya takip ediyor. Ukrayna geçtiğimiz yıl 7.3 milyon tonluk üretiminin 6.6 milyon tonunu ihraç etti ve dünyanın en büyük ayçiçeği yağı ihracatçısı oldu. Ukrayna'yı 3.8 milyon ton ile Rusya takip etti. İhracatta bu iki ülke tüm dünyaya fark attı.
Buna karşılık Türkiye 800 tonu aşkın ithalatıyla geçen yıl Hindistan ve Çin'in ardından dünyanın en çok ayçiçeği yağı ithal eden 3. ülkesi oldu.
Türkiye geçen yılki 1.1 milyar dolarlık ayçiçeği yağı ithalatının yüzde 80'ini, ocak ayındaki 166.6 milyon dolarlık ithalatın ise neredeyse tamamını Rusya ve Ukrayna'dan yaptı.
Habertürk'ün haberine göre, Tarım ve Orman Bakkanı Vahit Kirişci konuya ilişkin sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada 'Ayçiçek yağı gibi temel gıda ürünlerinde yeterli stok bulunmadığı yönünde paylaşılan bilgiler doğru değildir. Gerekli tedbirler alınmıştır. Ülkemizin yeterli miktarda ayçiçek yağı stoku bulunmaktadır. Asılsız iddialara itibar etmeyin. Endişe edilecek bir durum söz konusu değildir' ifadelerini kullandı.
Ayçiçek yağı fiyatları Ukrayna'daki savaşın etkisiyle Türkiye'de son 1 haftada yüzde 50 zamlandı. Fiyatların daha da yükselmesinden endişe duyan vatandaşlar ise hafta sonu marketlere akın ederek ayçiçek yağı alımı yaptı. Hatta ayçiçek yağında indirim yapılan bazı marketlerde yer yer tartışmaların çıktığı görüldü.
Enerji ve emtia konularında dünyanın önemli bilgi sağlayıcılarından S&P Global Commodity Insights da ayçiçeği ve ayçiçeği yağındaki son gelişmelerle ilgili bir makale yayımladı. 24-25 Şubat'ta Ukrayna'dan ayçiçek yağı ihracatının durduğu belirtilen yazıda bu ülkede sektörün üretiminin de tamamen durduğu bilgisi verildi.
Makalede görüşlerine yer verilen bir uzman 'Ayçiçek yağı sevkiyatları tamamen durdu. Bu (savaş) 2-3 hafta daha devam ederse ayçiçeğinde bahar ekimleri ertelenebilir, gelecek sezon hedefleri riske girebilir' ifadelerini kullandı.
Ayçiçeği yaz öncesinde nisan-mayıs aylarında ekiliyor ve eylül ayından itibaren hasadı alınmaya başlıyor. Yazıda yer alan bilgilere göre Ukrayna'daki çiftçiler aynı anda farklı zorluklarla karşı karşıya kaldı. Halihazırda Kaharkov ve Luhansk gibi önemli ayçiçeği tohumu üreten bölgeler Rus askerlerinin kontrolüne girdi. Bunun yanında çiftçilerin başta gübre olmak üzere ekim için gerekli birçok malzemeye erişimi kalmadı.
Konuyla ilgili yazıda yapılan değerlendirmede 'Tarım bölgelerinde devam eden askeri hareketlilik birçok yolun kapanmasına, şirketlerin faaliyetlerini durdurmasına neden oluyor. Bu durum ortalama ekim alanının düşmesine yol açabilir' ifadeleri yer aldı.
Ukrayna'da geçen yıl 6.5 milyon hektar alanda ayçiçeği ekimi yapılmıştı.
Ayçiçek yağında yüksek zamlarla karşılaşan vatandaşlar, yüksek fiyatlı etiketleri sosyal medyada paylaşarak tepkilerini dile getiriyor. Tarım ve Orman Bakanlığı ise artan ayçiçek yağı fiyatlarıyla ilgili olarak, 'Ayçiçek yağı gibi temel gıda ürünlerinde yeterli stok bulunmadığı ve bu nedenle piyasa fiyatlarının arttığına yönelik gerçeği yansıtmayan spekülasyonlar' yaratıldığını söylüyor.
Sanal marketlerdeki ayçiçek yağı fiyatlarında ve vatandaşlar tarafından sosyal medyada paylaşılan bazı fiyat etiketlerinde, 5 litrelik yağ fiyatlarının 250-350 liraya çıktığı görülüyor.
Öte yandan sosyal medyada paylaşılan bazı videolarda, ayçiçek yağı fiyatlarına daha fazla zam geleceğine dair beklentiler sebebiyle vatandaşların marketlere akın ettiği görüntüler yer alıyor.
En son 2008 gıda krizinde dünya buğday fiyatlarının 352 dolar olduğunu söyleyen tarım yazarı Ali Ekber Yıldırım, şu anda buğday fiyatlarının 346,5 dolara yükseldiğini belirtiyor.
Tarım ve Orman Bakanlığı'nın Ocak ayı verilerine göre 2020-2021 döneminde Türkiye'nin buğday ithalatının yüzde 78'i Rusya'dan yüzde 9'u ise Ukrayna'dan gerçekleşti.
Uzmanlar artan ithalat ve enerji maliyetleri düşünüldüğünde, Türkiye'deki ekmek gibi unlu mamullerde ve ayçiçek yağı fiyatlarında artış yaşanacağını öngörüyor.
Türkiye temel gıda üretiminde tamamen kendine yetebilecek bir ülke olabilecekken, dışa bağımlılığı sürdürecek politikalar yürütmekle eleştiriliyor.
TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu Başkanı Baki Remzi Suiçmez, Türkiye'yi ayçiçek yağı konusunda 'ciddi bir tehlikenin' beklediğini söylüyor:
'Kendi kendimize yeterliliğimizin yüzde 70'lerde olduğu ayçiçeğini de biz Rusya ve Ukrayna'dan alıyoruz. Bu ürünleri ya alamayız ya da daha yüksek fiyatla başka ülkelerden ya da yine Rusya ve Ukrayna'dan alabiliriz.'
Tarım yazarı Ali Ekber Yıldırım'a göre de ayçiçek yağı fiyatlarının artması bekleniyor:
'Gıda sektörünün verdiği bilgiye göre, depolarda 1 aylık yağ kalmış durumda. Zaten ithal ayçiçek ham yağ fiyatı 1.400 dolardı, bu şimdi hemen 1.500 doları buldu. Ton başına 100 dolar artış çok önemli bir rakam. Bu da içerideki fiyatlara yansıyacak. Depolarda bir aylık yağ kalması da yakın zamanda yansıyacağına işaret ediyor.'
BBC Türkçeye konuşan tarım yazarı ve Ziraat Mühendisi Faik Toy Toy, '34 yıl önce 20,5 milyon ton olan buğday üretimimiz halen 20,5 milyon ton. Çünkü çiftçinin zararı düşünülmeden hep yurt dışından ithalat yolu seçildi' diyor.
Arpa açısından da benzer bir tablonun bulunduğunu söyleyen Toy, 'Toprak Mahsulleri Ofisi, tonu 4 bin 500 liradan 255 bin ton arpa ithal etti. TMO'nun yerli üretim yapan çiftçiye açıkladığı ton fiyatı ise 1750 lira' diyor:
'TMO hasat sezonunda çiftçinin ürününe fiyat açıkladığı zaman, maliyetleri hiç göz önünde bulundurmadan, 1750 TL gibi üretim maliyetlerinin altında bir fiyat açıkladı. Bugün geldiğimiz noktada arpa fiyatları, iç piyasada borsalarda 3 bin 800 TL oldu. TMO ise 4 bin 500 TL'ye, 255 bin ton arpa ithal etti. İki gündeki dolardaki artış, o arpanın tonun maliyetini 4 bin 750 TL'ye çıkarmış oldu.'
Rusya ve Ukrayna savaşı sebebiyle dünya piyasalarında buğday fiyatları 14 yılın zirvesine çıktı. Türkiye ise geçen yıl buğday ithalatının yüzde 90'ını Rusya ve Ukrayna'dan yaptı.
Türkiye'nin enerjide dışa bağımlılığı ve dünyada artan hububat fiyatları düşüldüğünde, Rusya ve Ukrayna savaşının Türkiye'deki gıda ürünlerinin fiyatlarını artıracağı öngörülüyor.
Türkiye'deki borsalarda buğday fiyatının ton başına 100 lira arttığını söyleyen tarım yazarı Ali Ekber Yıldırım, 'Rusya'dan buğday alamazsak; Fransa, Romanya veya Amerika'dan alacağız ve oralardan taşımak çok daha maliyetli olacak' diyor.
Ekmek Sanayi İşverenler Sendikası Başkanı Çetin Keçeli, Mart ayı içerisinde un ve ekmek fiyatlarında artış yaşanacağını belirtiyor.
Keçeli'ye göre un ve ekmek fiyatlarını artıracak temel etken, artan ithal buğday fiyatlarından ziyade enerji fiyatları olacak:
'Buğdayımız şu anda nispeten yeterli gözüküyor ancak buğdayımız yetse bile, doğalgaz ve buna bağlı olarak artacak elektrik fiyatları sebebiyle ekmek fiyatları otomatikman artacak.'
Yıldırım da un sanayicilerinin ve depoların elinde şu anda belirli bir oranda ürün olduğunu ancak yeni ithal edilecek ürünlerin daha pahalıya mal edileceği düşünüldüğünde, önümüzdeki günlerde unlu mamul fiyatlarında artış yaşanacağını değerlendiriyor.
TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu Başkanı Baki Remzi Suiçmez ise Türkiye'de halihazırda tarımsal girdi maliyetlerinin yüksekliği sebebiyle gıda enflasyonun giderek arttığını ve savaşın bunu daha 'yıkıcı' hale getirdiğini belirtiyor.
Son birkaç günde petrol mazot fiyatlarındaki artışa dikkat çeken Suiçmez, çiftçinin artan üretim maliyetinin sadece hububat ürünlerine değil, tüm gıda ürünlerini etkileyeceğini söylüyor.
Diğer yandan doğalgaz ve elektrik fiyatlarındaki artışın gerek seralardaki üretim maliyetini gerekse sulamada kullanılan elektriğin maliyetini artıracağını kaydediyor.
Suiçmez, 'Ekmek fiyatları mutlaka artacak. Sadece un üstünden değil, doğalgazdaki, işçilikteki, sudaki, mayadaki artış yani dolayısıyla üretim aşamasındaki diğer kalemlerdeki artışın da etkisiyle mutlaka artacak' diyor.
TMO geçen yıl Eylül ayından itibaren, ekmek fiyatlarını sabit tutabilmek için 'Un Regülasyon Çalışması' kapsamında yurt dışından ithal edilen buğdayı yerli un sanayicisine ve fırınlara uygun fiyatta satma politikası yürütüyor.
Suiçmez, bu politika sürdükçe yurt dışındaki buğday fiyatları artsa bile yurt içindeki unlu mamul fiyatlarının bir müddet daha 'baskılanabileceğini' ancak bunun kısa vadeli bir çözüm olacağını değerlendiriyor:
'TMO ekmek fiyatlarını baskılamak için 4 bin 800'e aldığı fiyatla aldığı ürünü un sanayicisine 2 bin 700 TL'den satmaya devam ediyor.'
'TMO un sanayicisine ve fırınlara bu rakamı değiştirmeden satarsa, ekmek fiyatları bir süre daha artmayabilir. Ama artan yurt dışı fiyatları karşısında bunu ne kadar sürdürebilir, onu da zaman gösterecek.'
Keçeli ise TMO'nun bu ay un sanayicilere ve fırınlara uygun tarifeli buğday temin etmediğini söylüyor:
'Şubat ayında fırınlara ve değirmenlere uygun fiyatla buğday verilmedi. Değirmenciler şu an depolarındaki buğdaydan un yapıp fırınlara gönderiyor. Eğer ofisten ucuz fiyatlı buğday verilmezse, ekmek fiyatları artacak.'
Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) 30 Haziran'da başladığı ekmeklik buğday ithalatında 9'uncu ihaleyi 2 Mart'ta yapacak. TMO, 2 Mart'ta yapacağı ihale ile 435 bin ton ekmeklik buğday ithal edecek.
BBC Türkçe'ye konuşan Ziraat Mühendisi Faik Toy, geçen yıl milyonlarca ton buğdayın iki kat fazla fiyatla ithal edildiğini ve yurt içinde de zararına satıldığını söylüyor:
'İthal edilen ürünleri, hazineye zarar yazılarak içeride yarı fiyatıyla satılıyordu. Şimdi çok daha yüksek fiyatlarla geleceği için, Hazine'ye çok daha fazla zarar yazılacak ve bu ülkeye yine zam olarak yansıyacak. Hazine'ye büyük zararlar yazılıyor. Yapmış olduğum hesaplamaya göre, 1 yılda yapılan ithalatta Hazine'ye yazılan zarar 20 milyar TL'yi buluyor. Oysa milyonlarca çiftçimize verdiğimiz desteğin tamamı 22 milyar TL. Bizim ithalatta Hazine'ye yazdığımız zararı sadece çiftçimize versek, ülke çok daha karlı bir duruma gelir. Milyonlarca çiftçiyi mutlu etmektense, bir elin parmağını geçmeyecek firmalar mutlu oluyor. 2 Mart'taki ithalatı da yüksek fiyattan alacağımız ithal buğdayı da yine içeride zararına satacağız. Yük Hazine'ye binecek, bu da yine enflasyon olarak karşımıza çıkacak. O an için ekmek fiyatı artmasa da başka şeylerin fiyatı artacak.'
Sokak röportajlarının başrolünde olan geçmiş dönemdeki yağ kuyruklarını hatırlatan yaşlı kesimin söylediği yağ kuyrukları Türkiye’de yeniden hortladı. Rusya ile Ukrayna arasındaki savaş, Türkiye’nin gıdada arz güvenliğinin ne kadar tehlikede olduğunu da gözler önüne serdi.
Azak (Azov) Denizi’ndeki Rostov Limanı'nda Türkiye’ye yağ getiren 15 gemide 110 bin ton ayçiçek yağının mahsur kalması iç piyasada ayçiçek yağı fiyatlarını yükseltti ve yurttaş market raflarına hücum etti. Hafta sonu İstanbul’da hemen hemen hiçbir markette 5 litrelik yağ bulunamadı.
Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği (BYSD) ise stokların nisana kadar yetebileceğini belirtti. Kamunun Rusya’da mahsur kalan gemiler için görüşmeler başlattığını söyleyen Başkan Tahir Büyükhelvacıgil, fiyat artışlarında diğer bir nedenin ise uluslararası piyasalarda yağ fiyatlarının 2 bin 500 dolara kadar çıkması olduğunu hatırlattı. Mahsur kalan gemilerde yaklaşık 110 bin ton yağ bulunduğunu söyleyen Büyükhelvacıgil, şunları söyledi:
“Herkes ihtiyacı kadar alsa raflar boş kalmaz, vatandaş panikle stoka yöneldi. Rostov’da bekleyen yağlar gelirse, arzda sorun yaşamayız. Ancak emtia fiyatları dünyada artıyor. Bu artışlara karşı öncelikle çiftçimizi mutlu edecek destekler verilmeli ve üretimimiz artırılmalıdır. Bu gibi stratejik tarım ürünlerinde kendi kendimize yetebilmemiz şarttır.”
Sayın bakan,savaş diyorsunda.zaten 3 hafta karmış mübarek ramazan ayına.yine rantçılar stokçular bu durumları fiyatları yükselticekti.o zamanda çıkıp açıklama yapabilecekmiydin ,😕
savaş bahane zamlar şahane
Türkiyenin gıda stokları, başka ülkelerin kaderine bağlı ne kadar yazık!